Maalesef global iklim değişikliği nedeniyle günlük hayatımızda bile sık sık ekosistem kavramından bahseder hale geldik. Esasen bahsetmek zorundayız zira hayatta kalabilmemizin tek nedeni ekosistemdir. Bazen küçük bir göl etrafında oluşan ekosistem, bazen de koca bir ormanlık alanı kaplayabilir. Bu da demek oluyor ki Dünyamız üzerinde pek çok farklı ekosistem var.
Daha farklı olan ise birebir isimle isimlendirilen ekosistemler bile aslında her vakit birebir özellikleri taşımıyor. Zira bir bölgede canlıların ahenk içinde yaşadığı bu sistemde sıcaklık ve nem üzere aklınıza gelen gelmeyen daha pek çok farklı faktör de var. Zati Dünyamızın bu kadar eşsiz olmasının nedeni de bu. En yeterlisi gelin ekosistem nedir yakından bakalım ve örnekleri ile farklı özelliklerini görelim.
Kısaca tanımlayarak başlayalım; Ekosistem nedir?
En genel tarifiyle ekosistem; farklı boyutlara sahip bir bölge içerisindeki bitkiler ve hayvanlar dahil tüm organizmaların ahenk için çalıştığı bir alandır. Bölgenin sıcaklık durumu, bitki dizilimi, kayalık yapısı, nemi üzere sayısız canlı ve cansız faktör daima birlikte ahenk içinde olduğu vakit bir ekosistem oluşur. İstikrarı son derece hassas olduğu için bazen ufak bir değişiklik bile ekosistemi yok edebilir.
Aslında ekosistem bizim vahşi hayat ya da doğal hayat olarak isimlendirdiğimiz şeyin ta kendisidir. Bir gelgit havuzu oluşur, oradaki yosunu biri yer, biri onu yer, o dışkı bırakır, o dışkı sıcaklığın tesiriyle bitkiye dönüşür, o bitkiyi biri yer, biri onu yer ve öylece sürüp sarfiyat. İşte tüm bu süreç tam bir ahenk içinde işlediği vakit ortaya kusursuz bir ekosistem çıkar.
Hayret verici ekosistem örnekleri var:
Afrika’nın kuzeyinde yer alan dünyanın en büyük çöllerinden bir tanesi olan Sahra Çölü, görüp görebileceğimiz en eşsiz ekosistem örneklerinden birine sahip. Ne var canım çöl işte diye düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. Zira Sahra Çölü’nün 9 milyon kilometrekarelik alanında pek çok farklı ekosistem yan yana yer alıyor.
Mesela Sahra Çölü’nün bir kısmında tatlı su var. Bu suyun içinde timsahlar ve etrafında hoş meyveler veren hurma ağaçları var. Bildiğin çöl olan kumul kısmında ise oranın ekosistemine ahenk sağlamış yılanlar ve akrepler var. Atlantik Okyanusu kıyısına baktığımızda denizsel bir ekosistemle karşılaşırız ve burada çalılar ile küçük ağaçların çevrelediği bir alanda yaşayan keçiler görürüz.
Aynı isimlere sahip ekosistemlerin bile eşsiz özellikleri vardır:
Ekosistemleri genel olarak çöl, orman, gölet, resif, tundra, vaha üzere isimlerle isimlendiririz. Günlük hayatta işimizi kolaylaştırsa bile aslında bu ekosistemlere biyolojik açıdan baktığımız vakit isimlerin her vakit misal özellikleri karşılamadığını görürüz. Bunun en büyük örneği çöl ekosisteminde karşımıza çıkar.
Sahra Çölü çöldür lakin tıpkı vakitte Gobi Çölü ve hatta Antartika da çöldür. Ancak gelin görün ki Çin ile Moğolistan hududunda yer alan Gobi Çölü’ne sık sık kar yağar ve sıcaklık donma noktasına kadar düşer. Burada bu ekosisteme uygun otlar bulunur ve yetişen otları yiyen at ve ceylan üzere sayısız canlı yaşar.
Antartika ise daha da farklı. Çöl mü çöl ancak hepimiz biliyoruz ki bölge, kuru kayalar ve çıplak buzullardan oluşur. Burada sadece birkaç yosun çeşidi yaşar. Elbette her ekosistemin kendi kuralları yeterince bu yosunlarla beslenen kuşlar vardır. Kuşlarla beslenen canlılar, onlarla beslenen canlılar derken koca bir ekosistem oluverir.
Bir ekosistemin kıymetini onu kaybedene kadar anlamayız:
İnsanlık var olduğu günden beri bir ekosistemin içindedir. Onun sayesinde yaşar, onun sayesinde gelişir. Lakin tekrar de onu yok etmekten kendini alamaz. Bunun en net örneğini, bugün Amerika Birleşik Devletleri ile Kanada ortak hudutları içerisinde bulunan Great Plains olarak isimlendirilen bölgede görüyoruz.
Great Plains’de yaşayan yerliler burada bitkiler ve hayvanlarla ahenk içinde bir tertip geliştirmişlerdi. Derken nüfus arttı ve Lakota, Kiowa üzere birtakım kabileler normalden daha fazla bizon avlamaya başladı. Bir yandan da bizonların beslenme kaynağı olan uzun çayırlar tarım yerine dönüştürüldü. Sonuç olarak Yellowstone Ulusal Parkı üzere birkaç küçük ekosistem dışında bizonlar neredeyse yok oldu gitti.
Ekosistemleri yok etmek kısa vadede yararlı olsa bile uzun vadede kaybeden biz oluyoruz:
Great Plains’de yaşanana emsal bir örnek ile Amazon ormanlarında da karşılaşıyoruz. Amazon ormanları yüzlerce farklı alt katmandan oluşan hayli karmaşık bir ekosisteme sahip. Bu ekosistemde sayısız bitki, hayvan ve böcek var. Bu ekosistemde yetişen ağaçlardan kürar ve kinin üzere ilaç endüstrisinde kullanılan unsurlar elde ediyoruz.
Peki ne oldu? Brezilya, Venezuela ve Ekvador üzere ülkelerde yaşayan yerel halk bu ormanları sistematik olarak keserek tarım yeri yapmaya başladı. Her şey yolunda gidiyor; daha kolay yiyecek bulunuyor, altyapı çalışmaları yapılıyor ve sıhhat hizmeti bölgeye daha kolay ulaşıyor. Lakin ilaç endüstrisinde kullandığımız o unsurları veren ağaçların sayısı giderek azalıyor. Daha berbatı, ekosistem bozulduğu için artık o ağaçlar kolay kolay yetişmeyecek.
Aslında ekosistemleri korumak da geri getirmek de bizim elimizde:
Biz insanların öncelikli gayesi her vakit içinde bulunduğumuz ekosistemi korumak olmalıdır. Çünkü gereksinim için birkaç ağaç kesmekle hektarlarca ormanı yok etmek birebir şey değildir. Hadi doğayı geçtik, en bencilce emelle düşünsek bile bozulan ekosistemler dönüp dolaşıp bize ziyan veriyor. Ekvador üzere birtakım ülkeler bu mevzuda özel yasalar bile yaptılar.
Aslında bir ekosistem asla tam olarak yok olmaz, yalnızca bozulur. Biz onu kendi haline bırakırsak tekrar eski sistemine dönecektir. Örneğin Güney Pasifik kıyılarındaki mercan resifleri okyanus sularının ısınması ve tuzluluğun azalması nedeniyle tehdit altında. Okyanuslar tekrar soğur ve tuzluluk artarsa mercan resifleri de eski haline gelecektir. Yani biz işi yokuşa sürmediğimiz sürece su akar yatağını bulur.
Her türlü canlı ve cansız faktörün ahenk içinde çalışması ile oluşan ekosistem nedir, ne işe fayda, özellikleri nelerdir gibi merak edilen soruları yanıtladık. Elbette ekosistem içine kolunca kaybolacağımız kadar derin bir bahis lakin biz bu yazımıda sırf temel bir bilgilendirme yapmayı hedefledik.
Kaynaklar: National Geographic, Australian Museum, Khan Academy
