Türk futbolunda son yılların en çok konuşulan mevzuları ortasında, maçları yabancı hakemlerin yönetmesi geliyor. Sık sık gündeme düşen, bilhassa fahiş kusurların akabinde kurtuluşun reçetesi biçiminde sunulan yönelimle ilgili somut adım şimdi atılmasa da, husus her geçen gün daha da ısınıyor, bu istikametteki talepler yüksek sesle ve açıklıkla lisana getiriliyor.
Federasyon, hakem eğitmeni olarak İskoç Hugh Dallas, hakem eğitim danışmanı olarak Hollandalı Jaap Uilenberg üzere isimleri görevlendirmiş olsa da, hakemlik müessesindeki ‘yabancılaşma’ şimdi alana yansımış değil. Bu doğrultuda hayli güçlü bir geçmişi olan Yunanistan’ın yaşadığı sürece bir göz atmak, fikir sahibi olmamıza yarar sağlayacaktır.
İLK YABANCI İTALYA’DAN
Dünyada yabancı hakem denince akla birinci gelen ülke Yunanistan. Her ne kadar Komşu’da son yıllarda sayıları düzgünden güzele artan yerli olmayan düdük çalıcılar, makûs idareden şikayetçi kulüplerin talepleri doğrultusunda kadroyu genişletse de, aslında ülke futbolunda yabancı hakemlerin tarihi çok uzun vakit öncelere dayanıyor.
Yunanistan’daki bir futbol maçında birinci defa bir yabancı hakem, 1930’da oynanan Panathinaikos-Olympiakos derbisinde düdük çaldı. Bu kişi, bir Dünya Kupası’nda vazife yapan birinci üç İtalyan hakemden birisi olan Rinaldo Barlassina’ydı. Yabancı hakemlere vazife verilmesi, Yunan hakemlerin taraftarların gözünde itibarsızlaşmasının bir sonucu olarak, aslen 50’li yılların ortalarında moda haline geldi.
YERLİ HAKEM YOK GİBİYDİ
O yıllarda seyahat, konaklama ve yeme/içme üzere masrafları kulüpler tarafından ödenen yabancı hakemler, ülkeye çoğunlukla derbiler için geldi. Zira yalnızca büyük kulüpler masraflarını karşılayabiliyordu. İtalyanların dışında Bulgar, Rumen, Maltalı hakemler de düdük çalarken, 60’lı yıllarda vites daha da yükseltildi.
Olympiakos-Panathinaikos rekabetinin bu yıllarda güzelce kızışması, yabancı hakemler için Yunanistan’ı büyük bir çıkar kapısı haline getirdi. 1963-67 ortası vakit onların adeta altın çağıydı. Bu periyotta yalnızca derbileri değil, her hafta sonu maçların birçoklarını yönettiler, sayıları yerli meslektaşlarından çok fazlaydı. 1970’ler ise yurt dışından çağrılan hakemler kurumu için, uzunca bir müddetliğine sonun başlangıcı haline geldi.
CUNTA’NIN ÇALDIĞI PENALTI
Cunta idaresi tarafından Panathinaikos-AEK maçına atanan Belçikalı Delcourt, son dakikada mesken sahibi grup lehine penaltı çalınca ortalık karıştı. AEK taraftarları bir sonraki maçlarını, olayı protesto ve adalet talebi haykırışlarına ayırdı. 1975’te Olympiakos ile Panathinaikos ortasında oynanan Kupa finalini Gianfranco Menegalli yönetti. İtalyan hakemden sonra ülkede uzunca bir müddet yabancı meslektaşları misyon yapmadı.
Ta ki 2018’e kadar… İspanyol hakem David Fernandez Borbalan, PAOK-AEK kupa finaline atanana kadar… O tarihten günümüze kadar geçen (ve devam etmekte olan) müddette Yunanistan’da yeni bir ‘yabancı hakem furyası’ içerisine girildiğini söylemek yanlış olmaz.
Çağdaş vakitteki yabancı hakemlerin kalitesi gitgide arttı. Kalitenin yanında bu tercihin en değerli sebebi, yabancıların baskı altında kalmamaları oldu. Yunanistan’a yalnızca bir maçlığına gelip gittikleri için, ülkede oluşan atmosferden etkilenmediklerine inanıldı. Lakin geçen dönemden itibaren UEFA Seçkin kategorideki hakemler ülkedeki şiddet nedeniyle Yunanistan’a gitmeyi bıraktı ve artık çoğunlukla UEFA A kategorisinde yer alan yabancı hakemler maçlarda düdük çalıyor.
Yunanistan’da maç başı yabancı hakem fiyatları:
Baş hakem – 1500 euro
Yardımcı hakem – 750 euro
Dördüncü hakem – 375 euro
VAR hakemi – 750 euro
AVAR hakemi – 375 euro
GÜNEY KIBRIS’TA YERLİYE İNANÇ YOK
Yunanistan ana karasıyla yakınlığından olsa gerektirki, Güney Kıbrıs’ta yabancı hakem çok yaygın. Kulüpler yerli hakemlere güvenmediğinden ötürü yirmi yılı aşkın müddettir burada İtalyan, Danimarkalı, Sırp ve Hırvat hakemler maç yönetiyor. Hakem heyetinin başında da yabancı bir isim oturuyor.
İtalyan hakem Rinaldo Barlassina, 1930’daki Panathinaikos-Olympiakos maçında iki ekibin kaptanlarıyla.
YABANCI HAKEMLERE MİSYON VEREN ÜLKELER
Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Portekiz, Fransa, Yunanistan, Güney Kıbrıs, Tayland, Amerika Birleşik Devletleri, Çin, Ukrayna, Bulgaristan, Hırvatistan, Arnavutluk, Mısır.
Hakem heyetlerinin başındaki yabancılar:
YUNANİSTAN: Mark Clattenburg, İngiltere
Steve Bennet, İngiltere, Peter Frojdfeldt, İsveç
GÜNEY KIBRIS: Domenico Messina, İtalya
Milorad Mazic, Sırbistan
BULGARİSTAN: David Borbalan, İspanya
Viktor Kassai, Macaristan
GÜRCİSTAN: Cüneyt Çakır, Türkiye
AZERBAYCAN: Barış Şimşek, Türkiye
AVUSTURYA: Viktor Kassai, Macaristan
UKRAYNA: Pierluigi Collina, İtalya
BALKANLARDA POPÜLER
Hırvatistan’da federasyonun yabancı hakem direnci kırıldı, Alman Siebert için kesenin ağzı açıldı. Arnavutluk’ta uzun yıllar kıymetli maçları İtalyan hakemler yönetti. Bulgaristan’da büyüklerin isteği Belçikalılar’a yolu açtı.
Çeşitli ülkelerden gazetecilerle konuşmalarımın sonucunda, ‘yabancı hakem’ konusunun en çok döndüğü coğrafyanın Balkanlar olduğu sonucuna vardım. Bu bölgede mevzu sık sık gündeme geliyor; birtakım ülkelerde uygulama safhası da işliyor.
Bölgenin iki ağır topu Sırbistan ve Hırvatistan’ın durumları birbirine benziyor. Sırbistan’da kulüpler ve futbolseverler, maçlarda kendi ülkelerinden olmayan hakemlerin misyon yapmalarını istiyor.
Yerli hakemlerin yetersiz bulunmasından kaynaklanan bu durum, bilhassa derbi maçlar için zikrediliyor. Kimi kulüplerin geçmişte bunu talep etmişliği bulunsa da, şu ana kadar bu doğrultuda somut bir adım atılmış değil.
Hırvatistan’da kulüpler yabancıyı istese de her seferinde federasyon pürüzüyle karşılaştı lakin bu sene itibariyle bu direnç kırıldı. Geçen dönem Güney Kıbrıs ve Bulgaristan’dan hakemlerle bu yolun açıldığı ülkede, gelecek hafta oynanacak Hajduk Split-Dinamo Zagreb maçına atanan Alman hakem Daniel Siebert için kesenin de ağzı açıldı. Hırvat hakemlerin maç başına 500 bin, yardımcıların 280 euro aldıkları ligde Siebert’e dev maç için 6 bin, yardımcılarına 3 biner euro ödenecek.
Bulgaristan, Levski ve CSKA üzere büyük kulüplerin istekleriyle 2000’lerde yabancı hakemlere kucak açsa da, son yıllarda bu uygulamadan vazgeçti. Spartak Varna-CSKA maçında düdük çalan Hırvat Ante Culina, Ludogorets-Hebar müsabakasını yöneten Belçikalı Kevin Van Damme onlarcası ortasında sonunculardandı.
Arnavutluk’ta İtalya ve İspanya’dan özel görevlendirmeler yapıldı. İspanyol Juan Fernandez Marin Dinamo-Tiran lig derbisini, İtalyan Marco Guida laci-Kueksi kupa finalini yönetti.
Konaklama üzere masrafları federasyon, fiyatlarını ise kulüpler karşıladı. 2007-2017 ortası periyotta bir çok değerli maçta İtalyan hakemler düdük çaldı. VAR uygulamasına geçiş ve Pandemi’nin tesirleri nedeniyle son yıllarda yabancı hakem uygulaması terk edildi.
SUUDİ ARABİSTAN: ÇAKIR DÜDÜK ÇALDI
Asya’nın futboldaki çekim merkezleri Suudi Arabistan ve Çin yabancı hakemlere liglerinde sıklıkla yer veren ülkeler ortasında. Bir çok Avrupa ülkesinden önde gelen isimlere buradaki maçlarda misyon veriliyor. Cüneyt Çakır da Arabistan’da maç yöneten hakemler ortasında yer alanlardan.
UKRAYNA: LUCESCU’YU ÇILDIRTAN PORTEKİZLİ
Ukrayna’da 2000’li yılların başları, yabancı hakemliğin altın çağıydı. Dinamo Kiev-Shakhtar Donetsk 2004-05 kupa finalini Norveçli Terje Hauge, Metalurg-Dinamo Kiev 2005-06 kupa finalini Portekizli hakem Lucilio Batista yönetti. Metalist Kharkiv-Metalurg maçı, ünlü Slovak hakem Lubos Michel’in mesleğini noktaladığı müsabakaydı.
Alman Herbert Fandel, Avusturyalı Konrad Plautz, İtalyan Paolo Tagliavento, Danimarkalı Claus Larsen, İsveçli Peter Fröjdfeldt, ülkede maç yöneten birtakım öteki yabancı hakemlerdi.
2006-07 dönemindeki Dynamo Kiev-Shaktar maçında Portekizli hakemin kararları Shakhtar’ın başındaki Mircea Lucescu’yu çıldırttı. Hakem Paulo Costa’nın kararlarına öfkelenen Rumen teknik adam birinci devre bitiminde ‘bravo sana federasyon’ diye bağırarak başındaki şapkasını alana fırlattı. Bunun üzerine Portekizli hakem kırmızı kart çıkartarak kendisini oyundan attı.
Ukrayna’daki yabancı hakemler de bu formda vakit zaman reaksiyon çeken idareler sergiledi fakat Collina’nın hakem komitesi başındaki olumlu tesiri konusunda hemfikirler.
PORTEKİZ: FRANSIZ PROTOKOLÜ
Portekiz, yerli hakemlere güvensizlikten çok lisanslı hakem sayısı kâfi olmadığı için yabancı hakeme yöneliyor. Fransa ile ortalarındaki protokol gereği bu ülkeden hakem ithal ediyor.
Bastien Dechepy, Thomas Leonard, Jeremie Pignard Portekiz’de düdük çalan hakemlerden kimileri. Bu isimlerin az faul düdüğü çalarak maçları daha akıcı hale getirmede, yerli hakemlere esin kaynağı oldukları tabir ediliyor.
İTALYA: TEKLİF DAHİ EDİLEMEZ
Brezilya nasıl ki dünyanın futbolcu fabrikasıysa, hakemlik kurumu için de bu yakıştırmayı İtalya’ya yapmak yanlış olmaz. Dünya futbolunu yöneten FIFA ve UEFA’da hakemlik departmanın başında an itibariyle bu ülkeden isimler oturuyor. Yeşil alanlardaki vakitlerinde başarılarıyla nam salan Pierluigi Collina ve Roberto Rosetti dünya hakemliğine istikamet veriyor.
İtalyan hakemler ise memleketler arası tertiplerde olduğu kadar, yabancı hakemleri tercih eden ülke liglerinin de önde gelen tercihi. Çizme’de bugüne kadar hiç bir yabancı hakem düdük çalmadı, bu türlü bir mevzu gündeme bile gelmedi. ‘Teklif dahi edilemez’ görülen bu durumun aksine ülke, kendi hakemlerini dünyanın dört bir yanına ihraç ediyor.
