Türkiye ile AB ortasında gerçekleştirilen müzakerelerin akabinde 6 Mart 1995’teki Paydaşlık Kurulu toplantısında alınan karar uyarınca 1 Ocak 1996’da yürürlüğe giren Gümrük Birliği, Türkiye’nin AB ile bütünleşme maksadına yönelik değerli bir ticari paydaşlık münasebeti kurdu.
Türkiye ile devrin Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) ortasında 1963 yılında imzalanan Ankara Muahedesi ile başlayan ve 1973 yılında Katma Protokol ile devam eden ilgi, 6 Mart 1995’te Gümrük Birliği kararıyla yeni bir boyuta taşındı.
Kararın yürürlüğe girmesiyle Türkiye ile AB ortasında sanayi eserleri ticaretinde gümrük vergileri, ölçü kısıtlamaları ve eş tesirli tedbirler ortadan kaldırıldı. Türkiye ve AB ortasında ticareti yapılan sanayi malları için rastgele bir gümrük vergisi uygulanmamaya başlandı.
Gümrük Birliği kapsamında, Türkiye ve AB, üçüncü ülkelerden gelen ithal eserlere karşı tıpkı gümrük vergilerini uygulamaya koydu. Böylelikle, Gümrük Birliğinde üretilen yahut ithal edilen eserlerin rastgele bir gümrük kısıtlamasına tabi tutulmadan başka ülkelere serbestçe taşınmasına imkan sağlandı.
Gümrük Birliği, yapıldığı periyotta yalnızca sanayi eserleri ile işlenmiş tarım eserlerini kapsamına alırken iktisat ve ticaretin başka boyutları bunun dışında tutuldu.
Yıllar geçti güncelleme yapılmadı
1995 yılında alınan karar doğrultusunda bugün prestijiyle 29 yaşına giren Gümrük Birliğinin geçen uzun devirde değişen ve artan global ticaretin yeni muhtaçlıkları karşısında yetersizliği ise barizleşti.
Gümrük Birliğinin günümüz ticaretinde yaşanan problemleri giderebilmesi, global iktisadın gerçeklerine, ticari ve ekonomik iştirak ruhuna uygun bir formda güncellenmesi gerekliliği ortaya çıktı.
Yürürlüğe girmesiyle Türkiye ile AB ortasındaki ticareti süratle artıran Gümrük Birliğinin bir öbür kazanımı da Türkiye’ye yapılan yabancı yatırımlardaki artış olarak ortaya çıktı. Gümrük Birliği, Türk şirketlerinin Avrupa pazarında daha rekabetçi olmasını sağladı.
Uygulamaya girdiği periyotta Türkiye’ye çeşitli ekonomik kazanımlar sağlamasına karşın, Gümrük Birliğinin yapısındaki problemler son periyotta önemli bir boyut kazandı.
Türkiye karar alma düzeneklerinde gereğince yer almıyor
Hali hazırda, Türkiye’nin AB’nin başka ülkelerle yaptığı özgür ticaret mutabakatlarına taraf olmaması, Türk tırlarına uygulanan kara yolu kotaları, Gümrük Birliğinin işleyişiyle ilgili müracaat ve karar alma düzeneklerinde Türkiye’nin gereğince yer almaması bu alanda yaşanan meselelerin en öne çıkanları ortasında yer alıyor.
Yaşanan meselelerin giderilmesi için Gümrük Birliğinin derhal güncellenmesi gerekirken, yapılacak değişikliklerin her iki tarafa da yararlı olacağı bütün çalışmalarda ortaya konuyor.
Uygulamaya girdiği periyotta sanayi eserlerini kapsayan Gümrük Birliğine günümüzde bilhassa kamu alımları, hizmetler ve tarım bölümlerinin de dahil edilmesinin karşılıklı ekonomik ve ticari entegrasyonu daha da güçlendirmesi bekleniyor.
Geçiş devri düzenlemesi olarak yürürlüğe konulan Gümrük Birliğinde yaşanan meseleler büyük ölçüde Türkiye’nin şimdi AB üyesi olmamasından kaynaklanıyor. AB üyeliği ile Türkiye’nin de “Tek Pazar”a girmesi ve Birlik karar düzeneklerinde yer alması ile yaşan meselelerin bitmesi öngörülüyor.
Mevcut durumda, AB’nin üçüncü ülkelerle yaptığı ticaret mutabakatlarında aldığı karalar Gümrük Birliği münasebetiyle Türkiye’yi de bağlıyor. Türkiye, müzakere masasında olmadığı ticaret anlaşmalarındaki kararlardan mağdur olabiliyor.
Gümrük Birliği ile sanayi eserleri karşılıklı olarak özgür dolaşabilirken bu mal ve eserleri taşıyan tırlar ve şoförler çeşitli sınırlamalar ve pürüzlerle karşılaşıyor. Türkiye, ulaşımda yaşanan problemlerin hür ticaret ruhuna ters olduğunu sıklıkla lisana getiriyor.
210 milyar doları aşan ticaret hacmi
Ticaret Bakanlığı bilgilerinden derlenen bilgilere nazaran, Türkiye ve AB ortasındaki ticaret hacmi geçen yıl 210 milyar doları geçti.
Gümrük Birliği öncesindeki devir olan 1995’te Türkiye AB ortasında yaklaşık 30 milyar dolarlık ticaret hacmi geçen yıl prestijiyle 7 kat artış gösterdi.
Türkiye, AB ülkelerinde 2022 yılında 103 milyar dolarlık ihracat yaparken 2023’te bu sayı 104,3 milyar dolara çıktı. Türkiye’nin ihracatında AB ülkelerinin hissesi yüzde 41’i buldu. Böylelikle AB, Türkiye’nin toplam ihracatında birinci sırada yer aldı.
Türkiye’nin AB’den ithalatı ise 2022 yılında 93,3 milyar dolarken 2023’te 106 milyar dolara ulaştı. Toplam ithalatta AB’nin hissesi yüzde 29 oldu.
Türkiye-AB ortasında toplam ticaret hacmi ise 2023’te 210,3 milyar dolara ulaştı.
Türkiye 6. sırada
Avrupa İstatistik Ofisi’nin (Eurostat) milletlerarası ticaret datalarına nazaran de AB ülkelerine en fazla ihracat gerçekleştiren ülkeler sıralamasında Türkiye 95,5 euro ile 6’ncı sırada yer aldı.
Türkiye, AB ülkelerinden geçen yıl 111,3 milyar euro ithalat yaptı. Böylelikle, Türkiye, geçen yıl toplam 206,8 milyar euro ile AB’nin 5’inci en büyük ticaret ortağı pozisyonunda yer aldı.
AB ile Türkiye ortasındaki ticari alakalarının daha da güçlenmesi için Gümrük Birliği’nin derhal güncellenmesi gerekiyor.
Gümrük Birliği’ni güncellemeye ait resmi müzakerelerin AB Komitesi’nin Konsey’den yetki almasının akabinde başlaması gerekiyor. Lakin üye ülkelerden oluşan AB Kurulu, siyasi saiklerle bu mevzuda adım atmıyor.
