Foreks – Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) analistleri, son sıkılaşma devrinde gerçek kesim temerrüt oranlarında kayda paha bir artış yaşanmadığını belirtti,
TCMB Genel Müdür Yardımcısı Altan Aldan, Müdür Kadri Gürci ve Genel Müdür Ünal Seven tarafından kaleme alınan “Parasal Sıkılaşma, Temerrüt Riski ve Firmaların Konut Satışı” başlıklı yazı, Merkezin Güncesi blog sayfasında yayımlandı.
Yazıda, firmaların sıkılaşma öncesindeki güçlü finansal durumlarının bu görünümde tesirli olduğu değerlendirildi.
Yazıda, “Son periyotta firmaların konut satışlarının tarihi ortalamanın altında seyretmesi ve toplamdaki hissesinin gerilemesi de bu değerlendirmemizi destekliyor.” denildi.
Yazının tamamı şu biçimde:
“Parasal sıkılaşma devirlerinde gerçek bölüm firmalarının riskliliğinde artış gözlenebiliyor. Bu artışın ölçüsü, sıkılaşmanın boyutunun yanı sıra firmaların sıkılaşma başlangıcındaki finansal durumlarına da bağlı. Bu yazıda son sıkılaşma devrinde gerçek bölüm risklilik göstergelerindeki gelişmeleri tahlil ederken, firmaların temerrüt riskini azaltmak için varlık satışlarına yönelip yönelmediğini de konut satışlarına odaklanarak inceliyoruz.
Firmalar son mali sıkılaşma döngüsüne, nispî olarak düşük borçluluk ve yüksek kârlılık oranları ile girdi (Grafik 1). 2009 yılından itibaren artış eğilimi sergileyen ve 2021 yılında tarihi tepesine ulaştıktan sonra süratle gerileyen mali borçların toplam etkinlere oranı, 2023 yılında tarihi ortalamaların altındaydı. Ayrıyeten, faaliyet kâr marjı tarihi yüksek düzeyini korurken net döviz konum açığı da epeyce gerilemişti. Bu durum gerçek bölümün ilgili periyoda güçlü finansal tamponla girdiğine işaret ediyor. Bununla birlikte, son periyotta net döviz durum açığında yaşanan artışı ve öncü göstergelerin[1] işaret ettiği üzere firmaların kârlılığındaki düşüşü not etmekte yarar var.
Reel kesimin son sıkılaşma periyoduna güçlü finansal tamponla girmesinin tesirleri, temel temerrüt göstergelerinde gözlenebiliyor. Gerçekten karşılıksız çek oranı nakdî sıkılaşmanın birinci aylarında artmakla birlikte tarihi ortalamasının hayli altında kalmayı sürdürdü ve 2024 ağustos ayından sonra da bir ölçü düştü (Grafik 2). Firmaların takipteki kredilerinin toplam ticari kredilere oranı ise, 2023 sonunda en düşük tarihi düzeylerine gerilemişti. Kelam konusu oran son periyotta hudutlu bir artış göstermekle birlikte hala tarihî ortalamasının çok altında (Grafik 3). Özetle, mevcut datalar sıkılaşma periyodunda gerçek kesimin temerrüt açısından değerli bir artış yaşamadığına işaret ediyor.
Temerrüt göstergelerindeki bu görünüme, finansal tamponların yanı sıra firmaların temerrütten kaçınmak için varlık satışına yönelmesi de neden olmuş olabilir. Bunu anlamak gayesiyle, firmaların konut satışlarına bakıyoruz. Şayet firmalar varlık satışına yöneliyorsa birinci etapta üretim faaliyetlerinde kullanılmayan, ticari alacaklara karşılık edinilen ya da yatırım emelli satın alınmış konutların elden çıkarılması makul bir seçenek. Ayrıyeten sonuncu eserleri konut olan inşaat firmaları da temerrüt riski yaşamaları durumunda ellerindeki konut stokunu süratli bir biçimde eriterek nakdi varlıklarını güçlendirmeye çalışabilir.[2] Bu nedenle mali sıkılaşma periyotlarında firmaların konut satışlarının gerçek bireylere kıyasla daha fazla artması beklenebilir.
Bu çerçevede, tapu datalarını kullanarak konut satışları içerisinde hukukî bireylerin hissesini hesaplıyoruz (Grafik 4). 2018 öncesinde yüzde 20 civarında seyreden hukukî bireylerin yıllık konut satışlarındaki hissesi, sıkılaşma periyodunda artarak 2019 yılının nisan ayında yüzde 24,3 ile tarihi doruğuna ulaşmıştı. Sonrasında yüzde 20’nin altına inen kelam konusu hissenin son sıkılaşma periyodunda bir artış sergilemediği anlaşılıyor. Hatta son aylarda bir gerileme de kelam konusu ve 2025 nisan ayı prestijiyle bu hisse yüzde 15,6 düzeyinde. Bilgiler incelendiğinde, son devirde toplam konut satışlarında kaydedilen artışın büyük ölçüde gerçek bireyler kaynaklı olduğu anlaşılıyor. Buradan hareketle, firmaların temerrüde düşmemek için varlık satışına yönelimlerinde bariz bir hareket görülmediği söylenebilir.
Özetle, son sıkılaşma periyodunda gerçek dal temerrüt oranlarında kayda paha bir artış yaşanmadı. Firmaların sıkılaşma öncesindeki güçlü finansal durumlarının bu görünümde tesirli olduğunu kıymetlendiriyoruz. Son periyotta firmaların konut satışlarının tarihi ortalamanın altında seyretmesi ve toplamdaki hissesinin gerilemesi de bu değerlendirmemizi destekliyor.
[1] Halka açık şirket bilgilerine nazaran faaliyet kâr marjının 2024 yılında bir ölçü gerilediği gözleniyor. [2] Bu durumu imalat sanayi firmalarının mamul mal stokunu azaltma eğilimine benzetebiliriz. “
