Zenginlerin hayatlarına dair dizilere hep bir talep mevcut. Bu dizilerde güçlü karakterler genelde yetki sahibi, uydurma ve mutsuz olarak tasvir edilirler fakat zekalarıyla ilgili rastgele bir genelleme yoktur. O vakit kritik soruyu tekrar soralım: Zenginler, zeki oldukları için mi güçlü?
İnsanların sahip olduğu net paha, zekalarının bir sonucu olsaydı toplumlardaki büyük servet açığı en azından kimileri için daha tolere edilebilir, daha güzel karşılanabilir bir durum olurdu. Mesela eşitsizlik, “bizi daha güzel bir geleceğe götüren en zekiler” için ödenen bir bedel olarak görülebilirdi. Ya da geçen yıl İngiltere’de periyodun Başbakanı Liz Truss, toplumun en güçlü kısmına vergi indirimi getirmek istediğinde 45 gün üzere kısa bir müddette koltuğundan olmaz ve ülkenin en kısa müddet misyonda kalan başbakanı olarak tarihe geçmezdi.
Zekanın insanların maddi ve mesleksel başarılarına katkısı hakkında tartışmalar daima oldu. Mesela, ailesinden miras kalmadan yani kendi uğraşlarıyla milyarder olan Elon Musk, Jeff Bezos ve Ray Dalio üzere isimlere bakalım. Bu isimlerin teknoloji ve finans üzere gelişmiş bölümlerde ortalama düzeylerde kalması sürpriz olurdu.
Aslında zeka insanların eğitim başarısı ve iş performansına yönelik en uygun gösterge. Akademik ve profesyonel muvaffakiyet da kişinin ilerideki yararına dair en yeterli göstergelerden biri. Ama sorun büsbütün bundan ibaret değil.
Liverpool Üniversitesi Psikoloji Kısmı Öğretim Vazifelisi Giovanni Sala’ya nazaran, bütün zeki beşerler varlıklı olma güdüsüne sahip değil. Sala, hatta birçoklarının içinde bilgiye ulaşma dileği yattığını ve o yüzden kimilerinin mimarlık, mühendislik ya da akademisyenlik üzere entelektüel dönüşü daha çok olan ve görece düşük maaşların ödendiği işleri tercih ettiğini belirtiyor. İsveç’te kısa müddet evvel yürütülen bir araştırma, en çok kazanan yüzde 1’lik kısmın bilişsel test sonuçlarının görece az kazanlardan çok da farklı olmadığını gösteriyor.
Eğitim de zeka kadar önemli
Zeka üzere doğuştan edinilen ve sonrasında da geliştirilen faktörler tek başına kâfi değil. Öteki değerli bir öge da eğitim. London School of Economics’te psikoloji araştırmaları yürüten Fernand Gobet, uzun süren eğitim hayatının öğrencilerin zeka puanını arttırdığını söylüyor lakin bir parantez açıyor:
“Burada kıymetli bir nokta var. Bu gelişmeler, genel zekayı geliştirmeye dair eğitimlerden fazla makul hünerlere yönelik eğitimlerden gelir. Yani okul sana mesleksel muvaffakiyet ve performans testlerinde kullanabileceğin yararlı şeyleri öğretir.“
Hepimizin bildiği üzere, eğitim de ailenin sosyo-ekonomik durumundan etkilenir. Örneğin, değerli okullar ve özel öğretmenler, öğrenciye epey verimli bir eğitim sunar. Nitelikli eğitime erişim de kişinin gelecekteki gelirinde büyük farklar yaratabilir.
Ailenin sosyo-ekonomik statüsünün servet üzerindeki tesiri elbette yalnızca eğitim değil. Miras ve network de en değerli ögeler ortasında yer alıyor. Bu durum, bilhassa iş muvaffakiyetinde yatırım potansiyeli ve temasları kritik derecede değerli olan teşebbüsçüler için geçerli.
Peki talihin hiç mi tesiri yok?
Zeka, eğitim, sosyo-ekonomik durum insanların gelirini etkiliyor. Fakat Sala ve Gobet’e nazaran, bütün bu faktörler servetteki kişisel farklılıkları açıklamaya yetmiyor. Hatta Cornell Üniversitesi’nde kısa mühlet evvel yapılan bir çalışma, bahtın değerli bir tesire sahip olduğunu ortaya koyuyor. Çalışmaya nazaran, zenginliğin istatiksel dağılımı zeka dağılımından farklı. Çalışmada, zekanın “normal dağıldığı” ve birden fazla bireyde ortalama civarında olduğu söz ediliyor. Buna karşılık, zenginliğinse, bir ülkenin zenginliğinin yüzde 80’inin nüfusun sırf yüzde 20’sinin elinde olduğunu gösteren bir formül olan “pareto dağılımına” nazaran dağıldığın dikkat çekiliyor. Yani kelam konusu araştırmaya nazaran, toplumlardaki güçlü ve fakir ortasındaki orantısız eşitsizlikleri zeka tek başına açıklayamıyor.
‘Ne kâfi ne de gerekli’
Servet idaresi uzmanı Greg McFarlane de bilgiye ulaşma yeteneği olarak tanımlandığında zekanın servet inşasına katkı sunduğunu belirtiyor ve ekliyor: “Fakat düzgün okuyup, çok çalışıp yalnızca ortalama gelire sahip şahısların sayısı oldukça fazla.”
Çalışma, zekanın (veya genel olarak yeteneğin) rolünü yok saymıyor. Âlâ bir entelektüel yeteneğin, varlıklı olma talihini artırdığına işaret eden Sala ve Gobet de, zekanın güçlü olmayı teminat altına alabilen bir öge olmadığı kanaatinde. İkili, “Bir dizi talihli olay, çok da dikkat çekmeyen şahısları çok yüksek gelirli bireylere dönüştürebilir” demekte. Özetle, varlıklı olmak kelam konusu olduğunda zeka ne kâfi ne de gerekli lakin tesiri olduğu da ortada…
Kaynak: The Conversation, Investopedia, Kripto Koin
