Ülkemizde çeşitli davalara ait ceza soruşturma ve mahkeme sürecine dair medya organlarına, toplumsal medyada paylaşım yapanlara ve basına yönelik yayın yasağı getirildiğini görmekteyiz. Son devirde Uğur Dündar, hakkında açılan babalık davasına ait yayın yasağı kararı aldırdı. Pekala, davaya ait basın yasağı nedir? Hangi hallerde basın yasağı getirilebilir? Hangi durumlarda yayın yasağı getirilebilir?
Son periyotta Uğur Dündar ismine açılan babalık davasında Dündar’ın aldırdığı basın yasağı dikkatleri çekti. Bunun üzerine vatandaşlar basın yasağını merak etmeye başladı. Davaya ait basın yasağı nedir? Hangi hallerde basın yasağı getirilebilir? Hangi durumlarda yayın yasağı getirilebilir? Dava belgesine zımnilik ne vakit verilebilir?
Basın özgürlüğü demokratik toplumların en temel haklarından biridir. Gerçekten medya hürriyeti yasama, yürütme ve yargıdan sonra dördüncü kuvvet olarak zikredilir. Habere erişme, bilgi alma ve aktarma çoğulcu demokrasinin gereklerinden biridir. Anayasa tarafından sabit olan basın özgürlüğü, bireylerin serbestçe kanaatlerini açıklama ve yorumlama, bilgi alma ve aktarma haklarını içermektedir. Bu durumda basın yasağı hangi noktada durmaktadır?
BASIN YASAĞI / YAYIN YASAĞI NEDİR? NE VAKİT VERİLİR?
Toplumu ilgilendiren, merakını çeken bilgileri duyup konuşmak, bu yolla gerçeği öğrenmek, eleştirmek ve kıymetlendirme yapmak basın hürriyeti kapsamındadır. Kamuoyuna mâl olmuş “şöhretli” bireyler ve siyasetçiler hakkında, incitici olsa dahi haberler yapılabilir. Her şeyden evvel haberin gerçekliği, haber olma kıymeti, kamuoyu ile ilgisi, yeniliği, verilme biçimi, habere karşı korunması gereken üstün faydaların, örneğin kişilik haklarının gözetilmesi, suçsuzluk/masumiyet karinesinin, savunma hakkının korunması üzere ögeler gözetilmelidir. Yanı sıra, haberlere hukuk tarafından sınırlama getirilebilir. Lakin mevzuatta sınırlamaların nasıl uygulanacağı ve yaptırımları konusunda düzenleme bulunmamaktadır. Basın yasağı kelam konusu olduğunda Basın Kanunu’ndaki çeşitli sebepler münasebet gösterilebilmekte fakat fiiliyatta durumlar değişebilmektedir.
Avrupa İnsan Hakları Kontratı husus 10:
1. Herkes tabir özgürlüğü hakkına sahiptir. Bu hak, kamu makamlarının müdahalesi olmaksızın ve ülke hudutları gözetilmeksizin, kanaat özgürlüğünü ve haber ve görüş alma ve de verme özgürlüğünü de kapsar. Bu husus, devletlerin radyo, televizyon ve sinema işletmelerini bir müsaade rejimine tabi tutmalarına mahzur değildir.
2. Görev ve sorumluluklar da yükleyen bu özgürlüklerin kullanılması, yasa ile öngörülen ve demokratik bir toplumda ulusal güvenliğin, toprak bütünlüğünün yahut kamu güvenliğinin korunması, kamu nizamının sağlanması ve hata işlenmesinin önlenmesi, sıhhatin yahut ahlakın, oburlarının şöhret ve haklarının korunması, bilinmeyen bilgilerin yayılmasının önlenmesi yahut yargı erkinin yetki ve tarafsızlığının teminat altına alınması için gerekli olan kimi formaliteler, şartlar, sınırlamalar yahut yaptırımlara tabi tutulabilir.
HANGİ HALLERDE BASIN YASAĞI GETİRİLİR?
Şu durumlar basın yasağına münasebet olabilir:
-
Hukuka aykırılık
-
Ulusal güvenliğin ve toprak bütünlüğünün tehdidi
-
Suç işlenmesinin önlenmesi
-
Sağlığın yahut ahlakın korunması
-
Şöhret ve hakların korunması
-
Gizli bilgilerin yayılmasının önlenmesi
-
Yargı gücünün tarafsızlığının teminat altına alınması
Ayrıca mahkeme, kamuoyuna mal olmuş bireylerin ve bu çerçevede siyasetçilerin, halkın öğrenmesi ve bilmesi gereken konuşma ve davranışlarının, en değerlisi de demokratik bir tertipte öğrenilmesi gereken gerçeklerin engellenmemesi gerektiğine karar vermiştir. Mahkemeye nazaran, aksi uygulama demokratik toplumun temeli olan tabir hürriyeti, haber alma ve tenkit haklarının özüne müdahale teşkil eder.
Basın hatalarına bakan Cumhuriyet Savcısı Asım Ekren’in Yayın Yasağının Yasal Desteği ve Yaptırımı isimli makalesine nazaran olağan vatandaşlar ile siyasetçi ve kamuya mâl olmuş şahıslar hakkındaki davalar birbirinden ayrılmalı ve yayın yasağı ona nazaran verilmelidir. Makalede belgedeki taraflardan biri siyasi kişilik yahut ünlüyse bu şahıslar hakkındaki haberlere yayın yasağı getirilmemesi gerektiği vurgulanıyor. Ekren, “Bu sıfattaki bireylerle ilgili olarak toplumun haber alma hakkı olduğu ve bunların daha fazla tenkide tahammül etmeleri ve bu açıdan basın özgürlüğünün daha geniş olması gerektiği kabul edilmiştir” tabirlerine yer vermiştir.
