Üsküdar Üniversitesi Rektör Danışmanı ve Moleküler Biyoloji Yüksek Lisans Programı Lideri Prof. Dr. Muhsin Konuk, tıbbın geleceği olarak kabul edilen bireye özel tedavi ve farmakogenetik alanında değerli değerlendirmelerde bulundu.
Aldığımız ilaçların neredeyse tamamı bedenimize girdiği üzere direkt kullanılmıyor
Farmakogenetiğin, şahısların genetik yapılarının dışarıdan aldıkları ilaçlara nasıl reaksiyon verdiğini inceleyen bir bilim kısmı olduğunu belirten Prof. Dr. Muhsin Konuk, “İnsan bedeninde yaklaşık 22 bin tane gen olduğu söyleniyor. Lakin bunun yüzde 25’inin gerçekte hangi özelliklerimizle bağlı olduğunu net olarak bilmiyoruz. Aldığımız ilaçlar bedenimize girdiği üzere direkt kullanılmıyor. Bilhassa karaciğerimizdeki Sitokrom P450 adlı gen ailesinin ürettiği proteinler, bu ilaçları bedenimizin kullanabileceği etkin moleküllere dönüştürüyor. Bu proteinlerin çalışma suratı da bireyden şahsa değişiyor.” dedi.
Genetik profillere bakılarak tedavi yapıldığında muvaffakiyet oranı yüzde 99,5’e ulaşıyor
“Aynı ilacı, birebir hastalık için üç farklı genetik yapıdaki beşere verdiğinizde büsbütün farklı sonuçlar alırsınız.” diyen Prof. Dr. Konuk, süreci şöyle özetledi:
“Eğer bir kişinin enzimleri ilacı çok süratli metabolize ediyorsa, ne kadar doz verirseniz verin ilaç etkisiz kalır. Eğer normal seviyede metabolize ediyorsa, düşük doz bile önemli bir karşılık oluşturur. Eğer yavaş metabolize ediyorsa veya hiç edemiyorsa, ilacın hiçbir tesiri olmaz. İşte bu yüzden hastaların genetik profillerine bakılarak tedavi yapıldığında muvaffakiyet oranı yüzde 99,5’e ulaşıyor.”
Sağlık harcamaları azalabilir
Bütün hastalara birebir hastalıkta tıpkı tip ilaç verildiğini lisana getiren Prof. Dr. Konuk, şöyle devam etti:
“Bugünkü istatistik datalar her hastaya birebir ilaçla yapılan tedavi formunun muvaffakiyet oranının yüzde 20 olduğunu söylüyor. Hasebiyle kaynaklarımızı yüzde 80’i heba oluyor. Çok önemli manada bir masraf oluyor. Aslında burada devlete değerli bir misyon düşüyor. Bu bağlamda, nasıl ki hastaneden taburcu edilmeden evvel bebeklerden topuktan üç damla kan alınıyor ve bu örnekle üç farklı genetik hastalık taranıyorsa; tıpkı sistemin bir adım daha geliştirilmesi mümkün. Bu testlere dördüncü bir tarama eklense ve o tek damla kandan bireylerin ilaçlara olan genetik yatkınlık profili de belirlenebilse, devletin ilaç harcamalarının yaklaşık yüzde 80’i önlenebilir. Zira ilaçların birey üzerindeki tesirleri, genetik farklılıklara nazaran büyük ölçüde değişiklik göstermektedir. Bu alanda yapılan araştırmalar gösteriyor ki, tedavi muvaffakiyetindeki yüzde 20 ile yüzde 100 ortasındaki farkın en temel sebebi, ilacın şahsa uygun olup olmamasıdır. Kimi Batı ülkeleri, bilhassa de Hollanda, bu çeşit farmakogenetik taramaları sıhhat sistemlerine entegre etmeye başlamış durumdadır. Türkiye’nin de bu uygulamayı hayata geçirmesi hem hasta sıhhati hem de ekonomik verimlilik açısından büyük bir kazanım olacaktır.”
Kişiye özel tedavide genetik testlerin rolü arttı
Prof. Dr. Muhsin Konuk, son yıllarda şahsa özel (bireyselleştirilmiş) tedavi yaklaşımlarında genetik testlerin rolünün giderek arttığına işaret ederek, “Bu testlerin doğruluk ve güvenilirlik oranı, neredeyse yüzde 100’e yakındır. Bilhassa gen ekspresyonu (genin nasıl çalıştığı) ve bu ekspresyonu etkileyen epigenetik faktörler üzerine yapılan çalışmalar sayesinde, genlerin yalnızca varlığı değil ne vakit ve ne halde çalıştığı üzere çok daha karmaşık düzenekler anlaşılmaya başlandı. Artık hangi hastalık kümesinde hangi genlere ve hangi tıp mutasyonlara bakılması gerektiği konusunda kıymetli bilgiler elde etmiş durumdayız. Buradaki en kritik nokta, yalnızca bu bilgileri öğrenmek değil; bu bilgileri klinik uygulamaya aktararak hastalıkların tedavisini bu doğrultuda şekillendirmektir.” diye konuştu.
Hem etik hem de tıbbi açıdan bir pürüz yok
Farmakogenetik tahlillerin, büsbütün hastanın onamına dayalı olarak gerçekleştirildiği için bu alanda rastgele bir etik sorunun kelam konusu olmadığını da kaydeden Prof. Dr. Konuk, “Testin uygulanması, sadece hastanın isteğiyle mümkün olmaktadır. Ayrıyeten bu tahlil sonucunda hastanın tedaviden yüzde 100’e yakın yarar sağlayabileceği, yani klasik yaklaşımda olduğu üzere 5’te 1 oranında değil, direkt 5’te 5 oranında tesirli bir tedavi planı oluşturulabildiği görülmektedir. Münasebetiyle hem etik hem de tıbbi açıdan bu uygulamaların önünde bir pürüz yoktur. Fakat şayet bu tahliller bir devlet siyaseti hâline getirilebilir ve ülkemizde tüm bireylerin farmakogenetik profilleri belirlenebilirse, sıhhat harcamalarında önemli bir tasarruf sağlanabilir. Hatta bu tasarruf, birtakım alanlarda harcamaların beşte birine kadar düşmesine imkan tanıyabilir.” formunda konuştu.
Tıp eğitiminde zihniyet değişimi gerekli
Mevcut tıp eğitim sisteminde bu mevzuya gereken kıymetin verilmediğine de dikkat çeken Prof. Dr. Konuk, “Her ne kadar ‘modern tıp’ sözünü kullanıyor olsak da tıp eğitimi veren kimi akademisyenlerin bu alana hâlâ gereğince açık olmadığını görüyoruz. Meğer farmakogenetik, klasik tıbbın ötesine geçen translasyonel bir bilimdir ve bu yaklaşımın yeni tabip adaylarına kesinlikle öğretilmesi gerekmektedir.” sözünde bulundu.
Türkiye’nin birinci uygulamalı farmakogenetik laboratuvarı Üsküdar Üniversitesi’nde
Türkiye’nin birinci uygulamalı farmakogenetik laboratuvarının Üsküdar Üniversitesi’nde kurulduğunu ve etkin biçimde tahlillere başlandığını anlatan Prof. Dr. Konuk, “Bugüne kadar bu alanda birçok bilimsel çalışma yürütüldü. Örneğin, geçtiğimiz yıl yalnızca benim danışmanlığımda yaklaşık 15 yüksek lisans öğrencisi tez çalışmalarını tamamladı. Bilhassa nöropsikiyatrik hastalıklar (bipolar bozukluk, otizm, şizofreni, Alzheimer, Parkinson üzere nörodejeneratif hastalıklar) üzerine odaklanan bu çalışmalarda, ilgili genlerle hastalıklar ortasındaki ilişkiler ve mutasyonların tesirleri araştırılmıştır. Fakat hâlâ bu alanda kurum içi dirençler yaşanmakta, birtakım akademik etraflarda gerekli farkındalık oluşmamış durumda. Bu nedenle, bu mevzunun her ortamda konuşulması, anlatılması ve yaygınlaştırılması gerektiğine inanıyorum.” diye konuştu.
SMA ilacının Ar-Ge sürecini tamamladık
Şu anda az hastalıklarla ilgili ülkemizde ve dünyada önemli sıkıntılar yaşandığını, ilaç firmalarının önceliği çoklukla kâr elde etmek olduğundan, az hastalıklar için ilaç geliştirmeye sıcak bakmadıklarını kaydeden Prof. Dr. Konuk, “Örneğin SMA hastalığının bir doz ilacı şu anda 2,5 milyon dolar civarında. Biz üniversite olarak bu ilacın Ar-Ge sürecini tamamladık. Eser geliştirme ve üretim kademesine geçiyoruz. Bu süreç tamamlandığında maliyetin bugünkü fiyatın 15’te 1’ine düşeceğini öngörmekteyiz. Bu durum hem bakanlığa hem de hastalara önemli avantaj sağlayacak. Bizim temel emelimiz hastaların daha süratli, daha tesirli ve daha ekonomik biçimde tedavi edilmesi.” dedi.
Devlet, yıllık sıhhat harcamalarında israf edilen para kadar bir bütçeyi bu alana ayırsa…
Sadece bilim insanlarının değil, devlet yöneticilerinin de bu mevzuya sahip çıkmasının gerekliliğine vurgu yapan Prof. Dr. Konuk, “Bu iş, zannedildiği kadar masraflı değil. Bir insanın 3,5 milyar nükleotid dizisinin tahlil edilmesi bugün yalnızca 1000 dolara yapılabiliyor. Bu maliyetin yakın gelecekte 300 hatta 200 dolara kadar düşmesi bekleniyor. Devlet, yıllık sıhhat harcamalarında israf edilen para kadar bir bütçeyi bu alana ayırsa, çok büyük kazanım sağlanır. Zira en ucuz tedavi, hasta olmadan tedbir alınan gözetici hekimliktir. Batı ülkelerinde olduğu üzere biz de bu yaklaşımı benimsersek, hastanelerin yükü azalır ve sıhhat sistemi daha verimli işler.” tabirinde bulundu.
Yapay zekânın tedavi süreçlerini dönüştürme potansiyeli çok büyük
“Yapay zekânın tedavi süreçlerini dönüştürme potansiyeli çok büyük.” diyen Prof. Dr. Konuk, “Üsküdar Üniversitesi’nde kurduğumuz in silico laboratuvarı kullanıma açtık. Bu laboratuvarda yapay zekâ dayanaklı ilaç keşifleri yapılacak. Tedavisi yok denilen birçok hastalığın tahlilinin tabiatta esasen var olduğunu ve yapay zekâ sayesinde bu kapalı hazinelerin keşfedileceğini düşünüyorum. Bilhassa Biyomühendislik ve Kimya Mühendisliği bölümleriyle birlikte Tıp Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı hocalarımızla iş birliği yaparak yeni ilaç adayları ortaya çıkaracağımıza inanıyorum.” diye konuştu.
Araştırmalar yalnızca nöropsikiyatrik hastalıklarla sonlu olmadığını, tıp fakültelerinin her bir anabilim kısmı bu alanda çalışma yapabileceğini lisana getiren Prof. Dr. Konuk, “Çünkü durmaksızın yeni hibrit alanlar oluşuyor. Bu alana giren bir öğrenci yalnızca var olanı öğrenmekle kalmaz, tahminen de yepisyeni kapılar açar.” dedi.
Prof. Dr. Konuk, yalnızca 2 ml kandan elde edilen, bireylerin ilaçlara olan genetik yatkınlık profili sayesinde, devletin ilaç harcamalarının yaklaşık yüzde 80’inin önlenebileceğini de kelamlarına ekledi.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
