Her yıl, Annemin ailesinin geldiği Porto Riko’da bir veya iki ay geçiriyorum. Çoğu zaman kışın diğer kar kuşlarıyla birlikte giderim, palmiye ağaçlarının arasında teselli bulurum. Ama ben turist değilim, aslında değilim. Kıyı şeridini özelleştiren müteahhitleri takip ediyorum; Plajlarımıza başarısız not veren çevre raporlarını takip ediyorum. Büyü Adası’na olan inancımı yitirdim ve günlük yaşamın gösterişsiz koşullarını gizleyen bir görüntüden şüpheleniyorum: sık sık elektrik kesintileri, yetersiz kamu hizmetleri, Airbnb’nin harap ettiği bir kiralık pazar. Belki de bu yüzden güneş ışığından uzaklaşıp arkadaşlarım Ramón ve Javier’le birlikte mağaraları keşfetmeye, ziyaretçi ekonomisi için henüz paketlenmemiş harikalar aramaya başladım. Sarkıtları, ciyaklayan yarasaları, kara yılanları ve manastır şelalelerini, hatta yavaş yavaş karanlığı bile sevmeyi öğreniyorum.
Büyük Antiller ve Yucatán Yarımadası dünyadaki en mağaralı bölgelerden birini oluşturur ve bu mağaraların çoğunda sömürge öncesi yazıtlar bulunur. Ancak başka hiçbir site, Porto Riko ile Dominik Cumhuriyeti arasında yarı kurak bir ova olan Mona’da bulunan tasarımların yoğunluğuyla eşleşemez. Ada dik kayalıklarla çevrilidir ve kilometrelerce yer altı geçitleriyle peteklerle kaplıdır. Yazıtların çoğu, üst dünyaya erişimden uzakta, nadir bulunan tatlı su havuzlarının etrafında toplanmış, karanlık bölge olarak adlandırılan bölgede saklanıyor. Daha erişilebilir odalar başka hikayeleri de barındırıyor: altın paralarla dolu bir İnka vazosu, Amerika’nın en eski şarabıyla lekelenmiş bir İspanyol zeytin kavanozunun parçaları. Mağaralardan birinde, 16. yüzyıldan kalma yabancı bir ziyaretçi, antik petrogliflerin yanına bir tür yorum kazımıştı: “ çoğul fecit deus .” “Tanrı birçok şeyi yarattı.” Bu cümleyi bir mantra gibi kendi kendime tekrarlayıp duruyordum, tanıdığım tek dünya olan Yeni Dünya’nın çelişkilerine ilahi düzeni empoze etmeye çalışıyordum.
Mağara 18’deki koloni yazıtlarında 1550 yılı ve şu ifade yer almaktadır: çoğul fecit deusveya “Tanrı birçok şeyi yarattı.” Kredi… New York Times için Christopher Gregory-Rivera
Mona artık Porto Riko’ya (ve dolayısıyla Amerika Birleşik Devletleri’ne) “aittir”, ancak ada her zaman belirli bir kendine hakimiyetini korumuştur, babasız olarak yükselmiş ve bir Amerikan Afroditi gibi denizden tamamen şekillenmiştir. Arkeolog Ovidio Dávila, adayı “yüzen bir kale” olarak tanımlamıştı: uzak, misafirperver olmayan, gizemlerle dolu bir cephanelik. Ancak Mona aynı zamanda hayatla da doludur: çiçek açan kaktüsler, dönen deniz kuşu sürüleri, orkideler, iguanalar ve Dünya’nın başka hiçbir yerinde bulunmayan kurbağalar. Panama kadar uzaklardan gelen şahin gagalı kaplumbağalar yaz ayının altında yuva yapmak için kıyıya doğru sürünüyor. Muazzam sepet süngerleri ve gorgon mercanları deniz duvarına yapışıyor. Porto Riko’da nadiren görülen göçmen türlerin çoğu kıyıya yaklaşıyor: yunuslar, pilot balinalar, kaplan köpekbalıkları, mavi yüzgeçli ton balığı, uçan balıklar. Mona’nın uzak sahilleri, sanki burası dünyanın gizli merkeziymiş gibi, uzak sulardan haraç alıyor.
Ancak birçok Porto Rikolu için Mona, efsanevi bir durgun sudur ve tüm şaka türlerinin can alıcı noktasıdır: Siyasi düşmanlarınız “Mona’da belediye başkanlığı yarışını bile kazanamadılar”, sosyalistler “iguanalarla yaşamalı”, Yüce Mahkeme orada “küçük teokrasisini” kurmayı düşünebilir. Robinson Crusoe gibi, daha iyi bilmesi gereken yerel halk bile bu diğer adayı sürgün veya ütopya için boş bir sayfa olarak görüyor. Elbette Mona her zaman bir soyutlama değildi. Avrupalılar batıya gitmeden önce M.Ö. 3000 yıllarında adaya yerli halklar yerleşmişti. Kolomb 1494’te Mona’ya ilk geldiğinde, adanın batı yakasındaki ince bir ekilebilir topraktan muhteşem çeşitlilikte meyve ve yumrular yetiştiren bir topluluk vardı. Yerli halk, adanın gizemli iç kesimlerine sığınarak Mona’da bir yüz yıl daha (bölgenin diğer yerlerinden çok daha uzun bir süre) hayatta kalmaya devam etti. O zamandan bu yana ada, fetihçiler, konversolar, kestane rengi insanlar, rahipler, korsanlar, mahkumlar, guano madencileri, askerler, hazine avcıları, bilim adamları ve mültecilerden oluşan canlı bir kafileye ev sahipliği yaptı.
