Foreks – Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından yayımlanan bir blog yazısında, kartla yapılan harcamaların son yıllarda, bilhassa mali sıkılaşma sonrasında, daha ölçülü bir artış göstererek özel tüketimin seyriyle daha uyumlu bir görünüm seyrettiğinin görüldüğü belirtildi.
TCMB Yardımcı Ekonomistleri Ece Taşan Özel, Orhun Özel ve Araştırmacı Tahamuhammet Süleyman tarafından kaleme alınan “Kart Kullanım Oranı ve Kartla Yapılan Harcamalar” başlıklı blog yazısı, Merkezin Güncesi sayfasında yayımlandı.
Kartla yapılan harcamaların talep dinamiklerini izlemek için bedelli bir öncü gösterge niteliği taşıdığı belirtilen yazıda, “Ancak son yıllarda bu harcamalar ivmelenerek özel tüketim harcamalarından ayrışıyor. Bu ayrışmada, tüketicilerin nakitle ödeme tekniğinden kartla ödemeye geçmesi tesirli. Bu nedenle, kartla harcama dataları üzerinden talep şartlarını değerlendirirken kart kullanım oranındaki artışın tesirinin arındırılması ehemmiyet taşıyor. Bu tesir arındırıldığında ise, kartla yapılan harcamaların son yıllarda, bilhassa nakdî sıkılaşma sonrasında, daha ölçülü bir artış göstererek özel tüketimin seyriyle daha uyumlu bir görünüm seyrettiği görülüyor.” denildi.
Blog yazısında şu görüşlere yer verildi:
“Kartla yapılan harcamalar yüksek frekanslı olması ve vakitli bilgi sunması nedeniyle talep şartlarını izlemede ağır bir biçimde kullanılıyor.[1] Bu gösterge, Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYH) içindeki özel tüketim kalemiyle de 2021 yılına kadar epeyce uyumlu bir seyir izliyor. Lakin son yıllarda kartla yapılan harcamalar ivmelenme kaydederek özel tüketimin seyrinden ayrışıyor. Bu ayrışma, kartla yapılan harcamalardaki artışın sadece talep gelişmelerine değil, birebir vakitte tüketicilerin ödeme tercihindeki dönüşüme -yani nakitten kartlı ödemeye yönelimin artmasına- bağlı olduğunu akla getiriyor. Bu yazıda, uzun periyotlu bir kartla harcama oranı serisi oluşturuyor ve kartla yapılan harcamalar verisinden ödeme tercihlerindeki değişimleri dışlayarak daha sağlıklı bir talep göstergesi elde ediyoruz.
Kartla yapılan harcamalar son periyotta süratli bir biçimde artıyor (Grafik 1). Bu artışta talep dinamiklerinin yanı sıra klâsik ödeme usulü olan nakitten karta geçiş de tesirli. Hakikaten, aktüel çalışmalar kartla ödeme sıklığının kayda kıymet biçimde arttığını ortaya koyuyor. Bu yükselişte, dijitalleşme ve temassız ödeme sistemlerinin yaygınlaşması üzere teknolojik gelişmelerin yanı sıra enflasyonun yükselerek nakit taşımayı daha maliyetli hale getirmesi temel faktörler olarak karşımıza çıkıyor.
Dolayısıyla ödeme alışkanlıklarındaki değişimler, kartlı harcamalar verisini kullanarak talebe ait yorum yaparken kart kullanımındaki artışı da dikkate almamızı gerektiriyor. Kartla yapılan harcamaları bu değişimden arındırmak için de kart kullanım oranını bir vakit serisi olarak iddia etmemiz gerekiyor.
Kart kullanım eğilimlerini ölçebilmek için tüketicilerin toplam harcama seviyesine ait bilgilere muhtaçlık duyuyoruz. Bu kapsamda akaryakıt dalı bize değerli bir referans sunuyor. Zira bu bölümde hem toplam satış ölçüsüne hem de kartla yapılan harcama bilgilerine ulaşabiliyoruz. Kartla yapılan akaryakıt harcamalarını toplam akaryakıt satışlarına oranlayarak, dala mahsus bir kart kullanım oranı hesaplayabiliyoruz. Bilhassa 2021 yılı sonrasında bu oranda dikkat alımlı bir artış gözleniyor (Grafik 2).[2] Başka dallarda de benzeri bir eğilimin olduğunu varsayarsak, kartlı harcama datalarını bu tercihin vakit içindeki değişiminden arındırarak, toplam tüketim harcamalarını daha hakikat yansıtan bir göstergeye ulaşmamız mümkün hale geliyor.
Kartla yapılan harcamaları daha sağlıklı bir talep göstergesi olarak takip edebilmek için, öncelikle hesapladığımız kart kullanım oranından faydalanarak kart kullanım tercihi düzeltilmiş serileri elde ediyoruz. Daha sonra bu serileri fiyat tesirlerinden arındırarak gerçek harcama eğilimlerini daha net bir formda izleyebiliyoruz.[3] Bu biçimde elde ettiğimiz kart kullanım eğilimi düzeltilmiş ve düzeltilmemiş harcama bilgileri ortasında 2021 sonrasında değerli bir farklılaşma gözlüyoruz (Grafik 3). Kart kullanım oranının besbelli bir biçimde yükseldiği bu periyotta kartla yapılan harcamalar güçlü bir ivmelenme kaydediyor. Fakat, kart kullanım tercihi tesirinden arındırılmış olarak bakıldığında ise harcamalardaki artış daha ölçülü. Dahası, birtakım dönemsel ayrışmalar dışında, bu düzeltilmiş harcama verisi özel tüketimin seyri ile epeyce uyumlu.[4]
Özetle, kartla yapılan harcamalar talep dinamiklerini izlemek için bedelli bir öncü gösterge niteliği taşıyor. Lakin son yıllarda bu harcamalar ivmelenerek özel tüketim harcamalarından ayrışıyor. Bu ayrışmada, tüketicilerin nakitle ödeme prosedüründen kartla ödemeye geçmesi tesirli. Bu nedenle, kartla harcama dataları üzerinden talep şartlarını değerlendirirken kart kullanım oranındaki artışın tesirinin arındırılması ehemmiyet taşıyor. Bu tesir arındırıldığında ise, kartla yapılan harcamaların son yıllarda, bilhassa nakdî sıkılaşma sonrasında, daha ölçülü bir artış göstererek özel tüketimin seyriyle daha uyumlu bir görünüm seyrettiği görülüyor.
[1] GSYH içinde yer alan özel tüketim harcamaları kalemi referans periyottan 60 gün sonra açıklandığı için tüketim talebine ait gecikmeli olarak bilgi sunabiliyor. [2] Kart kullanım oranını hesaplarken kartla yapılan akaryakıt harcamalarını toplam akaryakıt satışlarına böldük. Toplam akaryakıt satışlarını bulmak için de günlük frekansta, istasyon ve yakıt çeşidi ayrımında akaryakıt verisini kullandık. 2020 yılı öncesi için ise istasyon bazında data bulunmadığı için EPDK’nın yayınladığı aylık satış ölçülerini TÜFE’deki ilgili fiyat kalemleriyle çarparak toplam akaryakıt satışını bulduk. [3] Kartla yapılan harcamalar çoğunlukla perakende ticarete yönelik alımları içerdiği için kartlı harcamaların perakende satış verisiyle daha uyumlu olduğunu kıymetlendiriyoruz. Bu çerçevede, alt kalemlerin uygun eşleştiği besin, içecek ve tütün, giysi ve ayakkabı ile akaryakıt kümelerine ilişkin fiyat serileri perakende satış verisinden elde edilirken, daha ayrıntılı ve kalem bazında eşleştirme gereksinimi olan öbür kümelerde TÜFE alt kalemlerini (5 basamak) kullanıyoruz. Bu eşleştirmede kartla yapılan harcamalar tarafında MCC (İşyeri kategori kodları) sınıflaması ile TÜFE tarafında COICOP (Amaca Nazaran Ferdi Tüketim Sınıflaması) eşleştiriyoruz. [4] Kartla yapılan harcamalar istatistikleri kapsam ve hesaplama formülü bakımından özel tüketimden ayrışabiliyor. Örneğin, otomotiv bölümü özel tüketim içerisinde yer alırken, kartla yapılan harcamalar data setinde yer almıyor. Ayrıyeten, iki endeksin fiyat tesirinden arındırılmasında kullanılan metotlar ve bilgi kapsamındaki farklılıklar da dönemsel ayrışmalara sebep olabiliyor.”
