Enflasyon, fiyatların genel artış suratının makul bir periyotta daima olarak yükselmesi olarak tanımlanır. Bu durum ekonomik istikrarı ve tüketici inancını etkileyerek ülkelerin ekonomik büyüme ve kalkınma gayelerine ulaşmasını zorlaştırır. Enflasyon, birçok ülkenin gündeminde kıymetli yer tutan bir problemdir.
Enflasyonla uğraşta merkez bankaları ve hükümetler kıymetli roller üstlenir. Merkez bankaları, faiz oranlarını ve para siyasetlerini ayarlayarak enflasyonu denetim etmeye çalışır. Lakin enflasyonun temel nedenlerinden olan yapısal faktörler de ele alınmalıdır, örneğin maliyet artışları ve arz-talep dengesizlikleri.
Bununla birlikte fiyat artışlarındaki yüksek düzeyler, ekonomik faktörleri etkilemelerinin yanı sıra toplumsal ve siyasi tesirleri de beraberinde getirir. Yüksek enflasyon oranları gelir eşitsizliğini artırabilir, yatırımları olumsuz etkileyebilir ve toplumsal hoşnutsuzluğa neden olabilir. Çok enflasyon durumunda bir ülke yıkıma uğrayabilir ve hatta bir dünya savaşına yol açabilir.
Enflasyonun denetim altına alınması ve düşük düzeylerde tutulması, ekonomik istikrarın sağlanması için değerlidir. Bunun için merkez bankaları, mali siyasetler ve yapısal ıslahatlar üzere çeşitli araçlar kullanılır. Enflasyonun düşürülmesi ekonomik büyümeyi dayanaklar, tüketici inancını artırır ve toplumsal istikrarı sağlar.
Bu haberde, tarihte görülen en yüksek 4 enflasyon oranını inceleyeceğiz. Ortalarında Almanya’nın da olduğu bu “küresel enflasyon şampiyonlarının”, sancılı ekonomik geçmişlerine bir göz atacağız.
Macaristan
1946 yılında Macaristan, tarihte kaydedilmiş en yüksek enflasyonlardan biriyle karşı karşıya kaldı.
Kanlı geçen İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde ülke, savaşın yol açtığı büyük ziyanlarla uğraş etmek zorunda kaldı. Bu periyotta Sovyetler Birliği’nin denetimindeki bir komünist rejim altında olan Macaristan, ekonomik ve mali açıdan büyük ezalar yaşadı.
Macaristan’da yaşanan enflasyonun temel nedenlerinden biri, 2. Dünya Savaşı sonrası periyotta Macaristan’ın savaş masraflarını karşılamak için para basmasıydı. Bununla birlikte ülkede Sovyetler Birliği’nin tesiriyle oluşturulan siyasal istikrarsızlık ve kukla idaresi, enflasyonla çabayı güçleştirmişti. Ülke, savaşın tesirlerini hafifletmek ve ekonomik canlanmayı sağlamak emeliyle daima olarak para arzını artırdı. Lakin, ülkede para arzının artmasıyla birlikte gerçekleşen talep artışına üretimin eşlik edememesi, ekonomik temeller üzerinde sorunlar meydana gelmesiyle sonuçlandı. Bu durum, fiyatların süratle yükselmesine ve enflasyonun denetim edilemez hale gelmesine neden oldu.
Macaristan hükümeti, mali problemleri çözmek için daima olarak para basma siyasetini sürdürdü. Lakin bu siyaset, enflasyonun daha da hızlanmasına ve para ünitesinin paha kaybetmesine yol açtı. Para arzındaki süratli ve keskin artışın da tesiriyle 1946 yılında aylık enflasyon oranı yüzde 1.500’ün üzerine çıktı. Bu durum, halkın satın alma gücünün önemli halde azalmasına ve hayat standardının düşmesine neden oldu.
Enflasyon krizi, besin ve materyal kıtlığıyla birleşince daha da ağırlaştı. Macaristan genelinde fiyat artışı o kadar süratli gerçekleşiyordu ki temel gereksinim unsurları bile ulaşılamaz hale geldi. Bu periyotta aktarılan bilgilere nazaran günlük ortalama enflasyon yüzde 207 üzere astronomik düzeylere ulaştı. Bu birebir vakitte genel olarak mal ve hizmetlerin fiyatlarının ortalama olarak 15 saatte bir ikiye katlanması manasına geliyordu. Bu günlük olarak dahi hissedilen hiperenflasyon, tasarrufların süratle kıymet kaybetmesine yol açtı ve beşerler günlük olarak alışveriş yapmak zorunda kaldı.
Macaristan’da yaşanan enflasyon krizi, halk ortasında büyük bir hoşnutsuzluk ve ekonomik istikrarsızlık yarattı. Bu devirde hükümet, ekonomiyi dengelemek ve enflasyonu denetim altına almak için ıslahatlar yapmak zorunda kaldı. 1946’nın sonunda Macar Forinti (HUF) isminde yeni bir para ünitesi tanıtıldı ve enflasyonla gayret edilmeye çalışıldı. Lakin, enflasyonun tesirleri uzun müddet devam etti ve ülkenin ekonomik toparlanması yıllar aldı.
Bu periyotta günlük enflasyon oranı %207’ye yakın seyretmektedir.
Zimbabwe
Zimbabwe, 2008 yılında tarihteki en yüksek enflasyon oranlarından biriyle karşı karşıya kaldı. Ülke, devrin devlet lideri Robert Mugabe’nin liderliğinde iç ve dış etmenlerin birleşimiyle büyük bir ekonomik kriz yaşadı.Enflasyon sorunu, para ünitesinin süratle bedel kaybetmesiyle başladı.
2007 yılında Mugabe hükümeti, beyaz çiftçilerin topraklarını ellerinden almak için tarım ıslahatları gerçekleştirdi. Bu ıslahatlar, iktisadın temel desteği olan tarım bölümünün çökmesine neden oldu. Deneyimli olan beyaz çiftçilerin yerine, milliyetçilik göstergesi olarak siyahi çiftçilerin tecrübesizliğine karşın üretime dahil edilmesi üretimin aksamasına sebep oldu. Besin üretimi azaldı ve ithalat yapma yeteneği büyük ölçüde kısıtlandı.
Aynı devirde Mugabe hükümeti, kamu harcamalarını finanse etmek için büyük ölçüde para basmaya başladı. Bu durum, para arzının süratle artmasına ve enflasyonun denetim dışına çıkmasına yol açtı. Bütçe açıklarını finanse etmek için Merkez Bankası’na borç verilmesi, enflasyon baskısını daha da artırdı.
2008 yılında Zimbabwe’deki enflasyon oranı harika düzeylere ulaştı. Resmi olarak rapor edilmese de, kimi kestirimler yıllık enflasyonun yüzbinlerce hatta milyonlarca yüzde olduğunu gösteriyor. Bu durum, insanların günlük gereksinimlerini karşılamak için daima olarak daha fazla para harcamak zorunda kaldığı manasına geliyordu.
Ayrıca, kaynaklar tarafından belirtilene nazaran bu devirde günlük enflasyon oranı ortalama olarak yüzde 95’e yakındır. Bu durum, Zimbabwe’de yaşayan insanların ortalama olarak 25 saatte bir, aldıkları mal ve hizmeti iki kat daha değerliyle satın almaları manasına geliyor.
Ayırca enflasyonun tepe yaptığı 2008 yılında ise, 1 ABD doları, 2.621.984.228 Zimbabwe dolarına muadil hale geldi.
Enflasyon, para ünitesinin kıymet kaybetmesiyle birlikte temel gereksinim unsurlarının fiyatlarının daima olarak yükselmesine yol açtı. Beşerler, yiyecek, su, ilaç ve öteki temel materyalleri almak için saatlerce sıra beklemek zorunda kaldı. Ülkede kıtlık ortaya çıktı, işsizlik oranı yüzde 80’e kadar çıktı ve genel hayat şartları önemli formda bozuldu.
Enflasyon krizine müdahale etmek için Zimbabwe Merkez Bankası, para basmayı durdurdu ve yabancı para ünitelerine erişimi sınırladı. 2009 yılında, ekonomik istikrara kavuşmak hedefiyle Zimbabwe dolarının kullanımı sonlandırıldı ve yerine ABD doları ve Güney Afrika randı üzere yabancı para üniteleri kabul edildi.
Bu, 1 ABD dolarının 2.621.984.228 Z$’a muadil hale gelmesiyle sonuçlandı . (2008 yılı)
| 1980 | %7 | 1986 | %15 | 1992 | %40 | 1998 | %48 | 2004 | %133 |
| 1981 | %14 | 1987 | %10 | 1993 | %20 | 1999 | %57 | 2005 | %586 |
| 1982 | %15 | 1988 | %7 | 1994 | %25 | 2000 | %55 | 2006 | %1.281 |
| 1983 | %19 | 1989 | %14 | 1995 | %28 | 2001 | %112 | 2007 | % 662.000 |
| 1984 | %10 | 1990 | %17 | 1996 | %16 | 2002 | %199 | Temmuz 2008 | % 2.315.000.000 |
| 1985 | %10 | 1991 | %48 | 1997 | %20 | 2003 | %599 | 2008 Kasım ortası | % 79.600.000.000 |
Zimbabwe’nin bağımsızlığından itibaren enflasyon oranı
Yugoslavya
Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nin (eski Yugoslavya) dağılmasının akabinde, 1994 yılında ülkede büyük bir ekonomik kriz patlak verdi. Dağılma sürecinde yaşanan ekonomik istikrarsızlık, Yugoslavya’yı tarihin en büyük hiperenflasyon periyotlarından biriyle karşı karşıya bıraktı.
Yugoslavya’nın dağılması sonucunda yeni bağımsız devletler oluştu ve bu devletler kendi para ünitelerini oluşturarak bağımsız iktisat siyasetleri izlemeye başladı. Lakin, bu yeni para ünitelerinin istikrarını sağlama ve ekonomik siyasetlerin uyumlu bir halde yürütülmesi konusunda sıkıntılar ortaya çıktı.
Ülkede yaşanan siyasi ve etnik çatışmalar, iç savaşlar ve ekonomik çöküş, fiyatların süratle yükselmesine neden oldu. Üretim ve ticaretin durması, tedarik zincirlerinin bozulması ve hiperenflasyon üzere etkenler, enflasyon oranlarının inanılmaz derecede yükselmesine yol açtı.
1994 yılında Sırbistan, Hırvatistan, Bosna-Hersek üzere birçok Yugoslavya bölgesinde aylık enflasyon oranları binlerce hatta milyonlarca yüzdeye ulaştı. Para ünitelerinin süratle kıymet kaybetmesi ve fiyatların daima artması, insanların temel gereksinimlerini karşılamakta zorluk çekmesine, yoksulluğun artmasına ve toplumsal huzursuzluğun yayılmasına yol açtı.
Yugoslavya’nın ekonomik krizi ve fiyatlar genel düzeyindeki süratli artış, ülkenin dağılmasının, iç savaşların, yanlış ekonomik siyasetlerin, yolsuzluğun ve ekonomik yapıdaki problemlerin bir sonucuydu. Bu periyottaki enflasyon krizi, Yugoslavya’nın çöküş sürecinin değerli bir modülü oldu ve ekonomik istikrarsızlık uzun yıllar boyunca devam etti.
1992 ile 1994 yılları ortasında Yugoslavya Federal Cumhuriyeti (FRY), dünya iktisat tarihindeki en uzun ikinci hiperenflasyon devrini yaşadı. Bu müddet 22 ay boyunca devam etti ve enflasyon, Ocak 1994’te aylık yüzde 313 milyon düzeyine ulaştı. Günlük enflasyon oranı ise yüzde 65’e kadar çıktı, bu birçok gelişmiş ülkenin yıllık enflasyon oranından daha yüksekti.
Ocak 1994’teki enflasyon oranı yıllık bazda yüzde 116.545.906.563.330’a kadar çıktı.
Yugoslavya’nın 1994 enflasyon krizi, tarihin en büyük hiperenflasyon periyotlarından biri olarak kaydedildi. Bu devirde ekonomik istikrarsızlık ve enflasyon, ülke ve halkı için büyük zorluklara neden oldu ve ekonomik toparlanma uzun yıllar aldı.
Almanya
1923 yılı, Almanya’nın tarihindeki en yıkıcı enflasyon devirlerinden biri olarak hatırlanır. Bu periyotta, Almanya’nın para ünitesi olan Reichsmark’ın bedeli süratle düştü ve fiyatlar inanılmaz bir süratle arttı. Almanya’nın ekonomik durumu o kadar berbatlaştı ki, halk büyük bir ekonomik çöküntüyle karşı karşıya kaldı.
Enflasyonun esas nedenleri ortasında, Birinci Dünya Savaşı sonrasında Almanya’yı yüklü ölçüde savaş tazminatı ödemekle yükümlü hale getiren Versay Antlaşması’nın getirdiği ağır ekonomik yükler ve Alman hükümetinin savaş borçlarını finanse etmek için para basma yoluna gitmesi yer alır. Bunun sonucunda, iktisatta çok likidite oluştu ve para arzı süratle arttı.
Enflasyon süreci 1921 yılında başladı, lakin 1923 yılında patlama yaşandı. Beşerler maaşlarını alır almaz çabucak harcamak zorunda kalıyorlardı, zira para ünitesindeki paha süratle düşüyordu. Beşerler enflasyonun farkına vardıklarında, nakit parayı süratle kaybetmenin bir yolu olarak mallar ve hizmetler satın almaya başladılar. Bu da enflasyonu daha da artırdı.
1923 yılında, enflasyon o kadar süratli bir formda arttı ki, beşerler temel gereksinimlerini karşılamak için para biriktirmenin anlamsız olduğunu düşünmeye başladılar. Paralarını değerlendirebilmek için alışveriş merkezlerine giderek mal ve hizmetleri çabucak satın alıyorlardı. Beşerler, kâğıt paraların bedelsiz hale gelmesi nedeniyle marketlerde alışveriş otomobillerini bile çalmaya başladılar.
Enflasyon, zenginleri ve tasarruf sahiplerini büyük ölçüde etkiledi. Tasarrufları değersizleşti ve birçok insan yoksulluğa düştü. Ayrıyeten, sabit gelire sahip beşerler, daima yükselen fiyatlar karşısında alım güçlerini kaybettiler. Bu durum, toplumda büyük bir ekonomik ve toplumsal krize yol açtı.
Almanya’da fiyatlar genel düzeyinin yükselmesi fakat 1923 yılında sona erdi. Bu süreçte, Reichsmark’ın kıymeti o kadar düştü ki, beşerler günlük hayatta farklı bir para ünitesi olan “papiermark” yahut “inflasyon markı” kullanmaya başladılar. Sonunda, 1924 yılında yeni bir para ünitesi olan Rentenmark tanıtıldı ve bu, enflasyonun denetim altına alınmasına yardımcı oldu.
1923 Almanya enflasyonu, tarihteki en dramatik enflasyon olaylarından biri olarak kabul edilir, bununla birlikte birden fazla tarihçiye nazaran bu devirde Alman halkının çektiği sıkıntı ve acı, 2. Dünya Savaşı’nın fitilini ateşleyecek kin ve nefretin temellerini oluşturdu. Münasebetiyle bu periyotta yaşanan ekonomik kriz ve toplumsal huzursuzluk, Weimar Cumhuriyeti’nin güvenilirliğini sarsarak politik istikrarsızlığa yol açtı ve Adolf Hitler üzere çok sağcı siyasi kümelerin yükselişine taban hazırladı.
Örneğin, Berlin’de 1922’nin sonunda yaklaşık 160 Mark olan bir somun ekmek, 1923’ün sonlarında 200.000.000.000 Mark’a mal oldu. Döviz kurlarında da inanılmaz bir artış yaşandı ve Kasım 1923’te bir ABD doları 4.210.500.000.000 Alman Markı bedeline ulaştı.
Bu süreçte günlük olarak fiyatlar genel düzeyindeki artış oranı yaklaşık yüzde 21 olarak kaydedildi ve fiyatlar ikiye katlanma suratı ortalama olarak 3 gün ve 17 saat oldu.
