Sosyal medya toplumsal fobiyi destekliyor. Uzmanlar, toplumsal fobinin çoklukla çocukluk devirlerinde başladığını belirterek ihtarlarda bulundu.
Sosyal fobinin ekseriyetle çocukluk periyodunda başladığını ve ergenlikte tepe yaptığını anlatan Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Zeki çocukların ergenlik periyodunda akademik muvaffakiyetlerinin düşmesinin en yaygın sebeplerinden biri de toplumsal telaş bozukluğudur.” dedi.
“Sosyal fobisi olan bireyler kendilerini olduğundan daha kıymetsiz algılarlar. Bu da özgüven eksikliğine, korkaklığa ve depresyona yatkınlığa neden olur.” diyen Prof. Dr. Tarhan, bizim toplumumuzun, kültürel olarak toplumsal fobiyi destekleyen bir yapıya sahip olduğunu lisana getirdi. Toplumsal medyanın toplumsal fobiyi desteklediğini de anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Günümüzde çocuklar daima bir şeyler seyrederek büyüyor. Lakin daima seyreden bir çocuk, ileride de hayatı seyretmeye başlıyor ve pasif, toplumsal kaçınma içinde bir bireye dönüşüyor. Seyreden değil, sorgulayan ve üreten bireyler yetiştirmek istiyorsak, çocuklara yanılgı yapma hakkı tanımalı ve ekran müddetini sonlandırmalıyız.” dedi. Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, toplumsal fobi konusunu kıymetlendirdi.
Sosyal tasa ve toplumsal fobi farklı kavramlar
Sosyal fobik şahısların çekingenliği ve utangaçlığı daha ağır ve şiddetli yaşadıklarını kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Bu durum, kişinin meslek hayatını ve günlük yaşantısını olumsuz tesirler, gelişimini mahzurlar. Toplumsal fobi, kişinin tüm performansını tesirler ve zekasını, yeteneğini kullanmasını mahzurlar. Bu nedenle toplumsal telaş ve toplumsal fobi farklı kavramlardır. Kültürümüzde, bilhassa Doğu kültüründe ve Anadolu’da utangaçlık yüceltilir. Bu durum, toplumsal telaş olarak görülebilir. Bu nedenle bireyler utangaç durur, fazla risk almaz ve sessiz kalırlar. Bu davranışları toplumsal fobi olarak değerlendirmemek gerekir. Zira bunlar öğrenilmiş davranışlardır. Fakat toplumsal fobisi olan bir öğrenci için derste tahtaya kalkmak bir eziyet haline gelir. Kelamlı imtihanda tutulur, hiçbir şey yapamaz, eli ayağı titrer, nefes alamaz, kıpkırmızı olur ve konuşamaz. Bildiklerini bile anlatamaz. Bu durum, toplumsal korku yaşayan bireylerin tüm muvaffakiyetini ve performansını olumsuz tesirler.” dedi.
Çekingen şahıslar istemedikleri halde yalnız kalırlar
Bir de utangaç kişilik olduğunu ve literatürde “avoidant kişilik” olarak geçtiğini anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Bu bireyler istemedikleri halde yalnız kalırlar. Yalnız kalmak istememelerine karşın farkında olmadan kendilerini yalnızlığa sürüklemişlerdir. Bu şahıslar içe kapanıktırlar. Şizoid şahıslar de içe kapanıktır, lakin onlar yalnız kalmaktan rahatsız olmazlar, bilakis güzellerine sarfiyat. Halbuki kaçıngan utangaç kişilikler, istemedikleri halde yalnız kalırlar. Toplumsal çekingenliğin üzerine bir türlü gidemezler. Bir nevi toplumsal felç geçirirler, ilerleyemez ve adım atamazlar. Kalabalık bir ortama girdiğinde herkesin ona baktığını hisseder. Daima olarak oburlarının dikkatinin üzerinde olduğunu düşünür. Bir topluluğa girdiğinde herkesin onu izlediğini zannedebilir ve çabucak sessizce bir köşeye çekilip oturmayı tercih edebilir. Bu çeşit şahıslarda kaçınma davranışı sık görülür.” diye konuştu.
16-29 yaş aralığındaki bireylerin yüzde 36’sında toplumsal dert görülüyor
Yapılan araştırmalara nazaran, dünya genelinde 16-29 yaş aralığındaki bireylerin yüzde 36’sında toplumsal tasa görüldüğünü lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Bu epey yüksek bir oran. Genel olarak ise dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 8’i hayatlarının bir devrinde toplumsal fobi yaşayabiliyor. Farklı olan ise toplumsal tasanın gelişmiş toplumlarda daha yaygın olması, gelişmemiş toplumlarda ise daha az görülmesi. Gelişmekte olan toplumlarda, bilhassa global kapitalist sistem rekabeti teşvik ettiği için toplumsal telaş daha fazla hissedilebiliyor. Atılgan olan, risk alan ve özgüveni yüksek bireyler muvaffakiyete ulaşırken, bunu yapamayan bireyler kendilerini yetersiz hissediyor. ‘Yapmam gerekiyor fakat yapamıyorum’ fikri, toplumsal tasayı daha da artırıyor. Komşusunun kızıyla evlenen, babasının işini devralan ya da köy ortamında kalan bir bireyin toplumsal beklentileri de daha sonlu oluyor. Bu nedenle, toplumsal tasa bu toplumlarda daha düşük düzeyde görülüyor. Ayrıyeten, toplumsal tasası olan bireyler daima olarak güvenlik arayışında oluyor. ‘Güvende miyim, yanılgı yapar mıyım?’ üzere fikirlerle hareket ediyorlar. En büyük kaygıları yanılgı yapmak, mahcup olmak ve rezil olmaktır. Bu endişeler, kaçınma davranışlarını daha da besliyor. Çoğunlukla bu bireyler mükemmeliyetçi bir yapıya sahiptir. Her şeyin dört dörtlük olmasını isterler fakat ‘Bunu kusursuz yapamam’ kanısıyla hiçbir şey yapamaz hale gelirler.” formunda konuştu.
Sosyal fobisi olanlar, kendilerini inançta hissettikleri ortamlarda bu korkuyu fazla hissetmiyor
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bazı çocukların, meskende kendilerini güçlü hissederken, dışarıda tam karşıtı bir tutum sergileyebildiklerini kaydederek, “Evde anne ve babasına karşı agresif davranan bir çocuk, dışarıda sessiz ve uyumlu olabilir. Toplumsal fobisi olan bireyler, kendilerini inançta hissettikleri ortamlarda bu korkuyu fazla hissetmezken, dış dünyada tam bilakis sessiz, içine kapanık ve dertli olurlar. Otorite figürleri karşısında utangaç davranırlar ve kalabalık içinde konuşmakta zorluk çekerler.” dedi.
Sosyal fobisi olan bireylerin mizahı kullanması, korkuyu azaltır
Sosyal fobisi olan bireylerin mizahı kullanması, tasayı azaltıcı bir teknik olarak epey tesirli olduğuna da işaret eden Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:
“Bunun yanı sıra, derde karşı tolerans geliştirmek de kıymetlidir. Terapilerde de bu hususa bilhassa odaklanılır. Toplumsal telaşa sahip bireylerde, olay öncesi yaşanan ‘beklenti anksiyetesi’ yaygındır. Kişi, olacakları düşünerek büyük bir dehşet yaşar ve bu yüzden daima kaçınma davranışı gösterir. Kalabalığa karışmaz, topluma girmekten çekinir, otorite figürlerinin yanına gitmek istemez. Bu türlü bir durumda, el ve ayak titremesi, nefes darlığı üzere fizikî belirtiler de ortaya çıkabilir. Birtakım beşerler his söz etmeyen, asık hızlı otorite figürleri karşısında daha da korkulu hale gelirler. Toplumsal telaşı olan bireyler, kendilerini rahatlatmayan bu tıp insanlardan uzak durma eğilimindedir. Bu noktada liderlik anlayışı da büyük kıymet taşır. Gerçek liderlik, parmak sallayan, sert ve otoriter bir hal yerine, karşısındaki kişinin hislerini okuyarak itimat bağlantısı kuran ve ona uygun formda rehberlik eden bir yaklaşımı gerektirir. Kaygıyla yönetilen sistemlerde toplumsal tasaları gidermek pek mümkün olmaz. Lakin inanç aslına dayalı idare anlayışında, önderin birkaç tebessümü yahut olumlu geri bildirimi bile bireyin rahatlamasına yardımcı olabilir.”
Sosyal fobi ergenlikte tepe yapıyor
Sosyal fobinin ekseriyetle çocukluk periyodunda başladığını ve ergenlikte tepe yaptığını anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Zeki çocukların ergenlik devrinde akademik muvaffakiyetlerinin düşmesinin en yaygın sebeplerinden biri de toplumsal tasa bozukluğudur. Sosyal fobisi olan bireylerin ekseriyetle yanlışlı otomatik fikirleri vardır. Terapilerde, bu tıp yanılgılı niyetler ayrıntılı bir biçimde ele alınır ve tahlil edilir. Kişi, bu niyetlerini fark ettiğinde ve onların gerçekçi olmadığını anladığında, olumsuz kanılarını daha kolay yönetebilir. Toplumsal telaşa sahip bir kişi ‘sevgiyi hak etmiyorum, berbat bir beşerim, berbat biriyim, gereğince düzgün değilim, kendime güvenemem, güçsüzüm, zayıfım, başarısızım’ der. Bu bireyler ekseriyetle kendilerini daima olumsuz bir biçimde algılarlar. Her insanın bir benlik algısı vardır. Şayet kişi, benliğini olduğundan daha büyük görüyorsa narsistik kişilik özellikleri sergileyebilir. Lakin toplumsal fobisi olan bireyler, tam bilakis, kendilerini olduğundan daha kıymetsiz algılarlar. Bu da özgüven eksikliğine, korkaklığa ve depresyona yatkınlığa neden olur.” diye konuştu.
Bazı bireyler alkol kullanarak bu korkuyu bastırmaya çalışıyor
Bazı bireyleri toplumsal tasayı gizlemek için farklı başa çıkma formülleri geliştirebildiklerini söz eden Prof. Dr. Tarhan, “Bazı şahıslar alkol kullanarak bu korkuyu bastırmaya çalışır. Alkol, kısa vadede rahatlama sağlasa da uzun vadede bağımlılığa yol açabilir. Toplumsal fobisi olan kimi bireyler, sahneye çıkmak yahut kalabalık içinde konuşmak üzere durumlarla başa çıkabilmek için alkol almaya başlar ve vakitle bu alışkanlık bağımlılığa dönüşebilir. Bu nedenle, toplumsal fobi, alkol bağımlılığının art planındaki değerli faktörlerden biri olabilir.” tabirinde bulundu.
Sosyal fobi ile yaşayanlar standart işlerini sürdürebiliyor
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bu durum psikoz düzeyine ulaşmadığı sürece toplumsal fobi ile yaşayan bireylerin günlük temel gereksinimlerini karşılayabildiğini ve standart işlerini sürdürebildiğini kaydederek, “Genellikle çalışkan, sevilir ve fedakâr insanlardır. Lakin, mesleklerinde yükseldiklerinde toplumsal fobi besbelli hale gelebilir. Bir kişi iş yerinde terfi aldığında, daha fazla beşerle irtibat kurması, toplantılar yönetmesi ve grubunu yönlendirmesi gerektiğini fark eder. Bu durumda, ‘Eyvah, artık daha çok konuşmam, insanları bir ortaya getirip onlarla iş birliği yapmam gerekiyor’ üzere niyetler ortaya çıkar ve panik yapabilir. İşte bu noktada, birçok kişi terapist ya da uzmana başvurur.” biçiminde konuştu.
Sosyal fobide ne çeşit tedaviler uygulanıyor?
Sosyal fobi tedavisinde, öncelikle şahsa uygulanan çeşitli ölçeklerle toplumsal fobinin şiddetinin belirlendiğini ve daha sonra, kişinin otomatik kanıları ve yanlışlı inanışları belirlendiğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Tedavide çekirdek sorunlara odaklanıldığında, toplumsal fobiye dair birçok belirti de tahlile ulaşabilir. Günümüzde sıkça kullanılan sistemlerden biri de VR (Virtual Reality – Sanal Gerçeklik) gözlükleridir. Bu gözlükler, üç boyutlu bir ortam sunduğu için kişi kendini gerçek bir toplantı salonunda üzere hisseder. Kendi toplumsal korkusunun ağır olduğu alana nazaran; kalabalık önünde konuşma, sunum yapma ya da beşerlerle etkileşime girme üzere vazifeler verilir. Birebir vakitte, nörofeedback aygıtları kullanılarak kişinin beyin dalgaları takip edilir. Korku düzeyi yükseldiğinde; Beta dalgaları artar, cilt sıcaklığı yükselir, terleme ve cilt iletkenliği artar. Bu fizyolojik reaksiyonlar, aygıtlar sayesinde anlık olarak izlenir. Geri bildirim terapisi uygulanarak, kişi bu durumlarla baş etmeyi öğrenir. Vakitle, maruz kalma terapisi ile duyarsızlaşma sağlanır. Kişi, denemeler ve uzman yardımıyla bu kaygılarını aşarak toplumsal ortamlara daha rahat girmeye başlar.” diye konuştu. Sosyal tasası olan bireylerin kadercilikten vazgeçmeleri gerektiğini tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Eğer ‘Bu benim kaderim’ diyerek durumu kabullenirlerse, bu bir seçim olur ve sorumluluk büsbütün kendilerine ilişkin hale gelir. Meğer gelişmek için hesaplanabilir riskler almak gerekir.” diye konuştu.
Kültürel olarak toplumsal fobiyi destekleyen bir yapıya sahip bir toplumuz
Bizim toplumumuzun, kültürel olarak toplumsal fobiyi destekleyen bir yapıya sahip olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Çocuklara ‘Sus küçüğün, kelam büyüğün’ yahut ‘Büyüklere yanıt verilmez’ üzere sözlerle büyümeleri öğütleniyor. Bu tıp telaffuzlar, sorgulamayı engelleyen, hislerin bastırılmasını teşvik eden ve utangaçlığı yücelten bir anlayışı beraberinde getiriyor. Geçmişte bu yaklaşım, gençlerin yanılgı yapmasını önleyerek toplum içindeki ahengi artırıyordu. Lakin günümüz artık bir bağlantı çağı ve global rekabetin son derece ağır olduğu bir periyot. Bu ortamda başarılı olabilmek için barışçıl rekabet içinde yer almamız gerekiyor. Bu yüzden çocuklarımızın gelişimi için, onları koruyup her yanılgıdan uzak tutmak yerine, hesaplanabilir riskler almayı öğrenmeleri gerekiyor. Bilhassa toplumsal tasası olan bireylerin, uğraş sarf edebilecekleri, uğrunda çaba edecekleri bir amaçları olmalı. Şayet bir insanın ulaşmak istediği bir ego ideali varsa, bu maksada giderken karşısına çıkan manileri de aşabilir.” dedi.
Anne babalar çocuklarına kusur yapma hakkı tanımalı
Gençlere “En büyük zafer, insanın kendisine karşı kazandığı zaferdir” iletisini da veren Prof. Dr. Tarhan, “Bu zafer; içimizdeki tembelliğe, kaygılara, süreksiz heveslere, dileklere ve zevk tuzaklarına karşı verilen çabayı kapsar. Gençler, bu çabanın muvaffakiyet olduğunu bilmeli ve yanılgı yapmaktan korkmamalıdır. Anne babalar da bu süreçte çocuklarına kusur yapma hakkı tanımalıdır. Yanılgı yaptığında, yalnızca yanlışlarına odaklanmak yerine, ‘Bak, şunları çok hoş yaptın, bunu da düzeltebilirsin’ diyerek takviye olmalılar.” dedi.
Sosyal medya toplumsal fobiyi destekliyor
Sosyal medyanın toplumsal fobiyi desteklediğini de anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Günümüzde çocuklar daima bir şeyler seyrederek büyüyor. Lakin daima seyreden bir çocuk, ileride de hayatı seyretmeye başlıyor ve pasif, toplumsal kaçınma içinde bir bireye dönüşüyor. Ellerinden düşmeyen tabletler, onların toplumsal marifetlerinin gelişmesini engelleyerek kaçıngan bir kişilik yapısına yol açıyor. Tahminen toplumsal fobik üzere görünmüyorlar fakat tembelleşiyorlar, yetenekleri köreliyor. Bu yüzden seyreden değil, sorgulayan ve üreten bireyler yetiştirmek istiyorsak, çocuklara yanılgı yapma hakkı tanımalı ve ekran mühletini sonlandırmalıyız. Günümüzde pek çok ülke, çocukların ekran müddetlerine kısıtlama getirdi. Bizde de bu bahis tartışılıyor ve yakın vakitte bilhassa 13 yaş altı çocuklar için bir düzenleme çıkması bekleniyor” diye konuştu. (BSHA – Bilim ve Sağlık Haber Ajansı)
