Yangınlarda teneffüs şikayetleri 3 katına çıkıyor. Uzmanlar yangın sonrası teneffüs şikayetlerinin arttığına dikkat çekerek alınması gereken tedbirleri anlattı.
Türkiye’de Tarım ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü datalarına nazaran 2021-2024 yıllarında yıllık ortalama orman yangını sayısı 2 bin 500’ün üzerine çıktı. Orman yangınları hem ekosistemi hem de insan sıhhatini önemli oranda tehdit ediyor. Türk Toraks Derneği Etraf Sıkıntıları ve Akciğer Sıhhati Çalışma Kümesi Lideri Doç. Dr. Nilüfer Aykaç, “Araştırmalara nazaran yangın periyotlarında teneffüs şikayetleri ve 0-6 yaş çocuklarda acil müracaatları yaklaşık olarak 3 katına çıkıyor. Yetişkinlerde ise akciğer kapasitelerinin ortalama yüzde 6 azaldığı görülüyor. Yangın olan bölgelerde hava kirliliği Dünya Sıhhat Örgütü hudutlarının 10-20 kat üzerine çıkıyor” diyerek iklim krizine ve yangın idaresinin değerine dikkat çekti.
İklim Krizi ve Yangın İlişkisi
İklim krizi son yıllarda dünya genelinde yaşanan çeşitli afetlerle kendisini ağır olarak hissettirmeye başladı. Türk Toraks Derneği Merkez Yönetim Kurulu Üyesi Dr. Öğr. Üyesi Ethem Yıldız, iklim krizi ve yangın ilgisine dikkat çekerek şunları söyledi: “İklim krizi gezegenimizin sıhhati, ekolojik sistem ve canlıların sıhhati açısından bu ve gelecek yüzyılın en büyük sorunu. Dünya iklim krizi ve iklimin meydana getirdiği meselelerle uğraşıyor. İklim krizinin tesiriyle dünya genelinde ve ülkemizde seller, yangınlar, zelzeleler tabiat felaketlerinin sıklığı giderek artmaktadır. İklim krizine ek olarak, orman yangınlarının birçoklarının sebebi bilinmezken, bilinen sebepler ortasında ihmal kaynaklı yangınlar en değerli nedenler ortasında yer almaktadır. Bu da ihmallerin ortadan kalkması durumunda birçok yangının önlenebileceğini göstermektedir.” Türk Toraks Derneği Etraf Sıkıntıları ve Akciğer Sıhhati Çalışma Kümesi Lideri Doç. Dr. Nilüfer Aykaç ise aktüel tablo hakkında bilgiler paylaştı ve “Cumhurbaşkanlığı Bağlantı Başkanlığı, ülke genelinde son 3 günde toplam 263 orman yangını çıktığını bildirdi. Hala söndürme çalışmalarının tüm süratiyle sürdüğü bilgisi de kamuoyuyla paylaşılmıştır. Müdahalesine devam edilen yangınlar, İzmir-Menderes-Kuyucak, İzmir-Seferihisar-Doğanbey, Manisa-Akhisar-Doğankaya, Hatay-Antakya-Üçgedik olarak bildirilmiştir” dedi.
“YANGIN OLAN BÖLGELERDE HAVA KİRLİLİĞİ 20 KATINA ÇIKIYOR”
Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre, orman yangınlarının olduğu bölgelerde hava kirliliğinin, Dünya Sıhhat Örgütü hudutlarının 10-20 katı üzerine çıkardığına dikkat çeken Doç. Dr. Aykaç, sözlerine şöyle devam etti: “Türkiye, Akdeniz iklim jenerasyonunda yer alır ve yaz aylarında sıcak, kuru, düşük nemli, rüzgârlı şartların hâkim olması orman yangınlarının çıkış sıklığını ve yayılım suratını artırır. Türkiye’de Tarım ve Orman Bakanlığı Genel Müdürlüğü bilgilerine nazaran, 2021-2024 yıllarında yıllık ortalama orman yangını sayısı 2 bin beşyüzün üzerine çıkmıştır. En çok yangın çıkan vilayetler Antalya, Muğla, İzmir, Mersin, Adana ve Çanakkale’dir. Türkiye’de 2021 yangınlarında Muğla ve Antalya vilayetlerinde ölçülen hava kirliliğinin en değerli bileşenlerinden birisi olan ince partikül husus (PM₂.₅) düzeylerinin, Dünya Sıhhat Örgütü hudutlarının 10–20 katı üzerine çıkmıştır. Araştırmalar, yangın devirlerinde teneffüs şikâyetlerinin ve 0-6 yaş çocuk acil müracaatlarının yaklaşık üç katına çıktığını; yetişkinlerde akciğer kapasitelerinin ortalama yüzde 6 azaldığını gösteriyor. Yangın alanından elli kilometre uzakta bile ince toz sonu beş-altı kat aşılınca kalp-damar hastalıkları nedeniyle hastane yatışları arttı. Velhasıl, yangın dumanındaki ince toz, karbon monoksit ve öteki ziyanlı gazlar hem çabucak hem de uzun vadede önemli bir sıhhat riski oluşturuyor.”
“KALP DAMAR HASTALIKLARINDAN TENEFFÜS YOLU KANSERLERİNE KADAR TESİRLERİ VAR”
Doç. Dr. Aykaç, yangın dumanının kalpten akciğerlere kadar birçok organı etkilediğini belirterek tesirlerini şöyle sıraladı: “Yangın dumanına maruz kalındığında birinci saatler ve günlerde öksürük, nefes darlığı, astım ya da bronşit alevlenmesi üzere teneffüs yakınmalarında besbelli artış görülür ve ayrıyeten dumanın içindeki ince parçacıklar kalp krizi, kalp ritim bozuklukları, hipertansiyon krizleri üzere akut kardiyovasküler olayları tetikleyebilir. Göz yanması, konjonktivit, cilt tahrişi ve yangına bağlı travmanın yol açtığı gerilim ile korku da sık görülür. Maruziyet haftalar-aylar boyunca sürerse akciğer işlevlerinde kalıcı azalma gelişebilir, KOAH riski yükselir; polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAH) üzere kanserojenlerin tesiriyle kalp-damar hastalıkları ve kimi teneffüs yolu kanserlerinin görülme mümkünlüğü artabilir. Gebelik sırasında duman solumak ise düşük doğum yükü ve erken doğum riskini artırır. Bebek-çocuklar, 65 yaş üstündekiler, kronik teneffüs yahut kalp hastaları, dışarıda çalışanlar ve hamileler bu tesirlerden en çok ziyan görebilecek hassas kümelerdir.”
HASSAS KÜMELERE DİKKAT!
Bu kümelerde yangın dumanına maruziyet daha önemli sıhhat sonuçlarına yol açmaktadır.
- Bebekler ve çocuklar,
- 65 yaş üstü bireyler,
- Açık havada çalışanlar (itfaiyeci, tarım personeli, orman işçisi),
- Astım, KOAH üzere kronik hastalar,
- Gebeler,
- Kardiyovasküler hastalığı olanlar.
İKLİM KRİZİ ÖNLENMELİ
Maruz kalan kişinin derhal ortamdan uzaklaştırılıp oksijeni kâfi inançlı bir yere götürülmesi gerektiğini vurgulayan Doç. Dr. Aykaç, yapılması gerekenleri de sıralayarak kelamlarını şöyle noktaladı: “Orman yangınıyla gayret sırasında ağır dumana maruz kalındığında dumandan boğulmamak için yardım gelene kadar eğilerek ve sürünerek hareket edilmeli, ağız ve burun ıslak bez ya da mendille kapatılarak nefes alınmalıdır. Orman yangınları esnasında çıkan dumana maruziyetin azaltılması için idari önlemler kapsamında yangında çalışanlar için vardiyalı çalışma yolları planlanmalı ve uygun şahsî gözetici donanımlar kullanılmalıdır. Kullanılacak maskeler en az N95/FFP2 özelliğinde olmalıdır. PM₂.₅ ve karbonmonoksit üzere hava kirliliği parametrelerini izleyen, sıhhat kurumlarına bilgi sağlayan sistemler kurulmalı. Türkiye’de hala PM2.5 için kabul edilen ulusal bir kıymet yoktur. Yangın bölgesindeki yaşlı ve kronik hastalar için evvelce kollayıcı maske, ilaç ve tahliye planları hazırlanmalı. Yangın öncesi ve sırasında halkı bilgilendiren mahallî eğitim kampanyaları yaygınlaştırılmalı. Yangın risk haritalaması, iklim krizini önlemek için etraf dostu siyasetler ve orman idare planlarının bilimsel temellere dayandırılması uzun vadeli planlama olarak sağlanmalıdır. Orman yangınları, iklim değişikliğinin tesiriyle sıklığı ve şiddeti artan bir halk sıhhati meselesidir. Yangın dumanına maruz kalmanın, teneffüs ve kardiyovasküler sistem başta olmak üzere pek çok sıhhat alanında kıymetli riskler taşıdığı bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Tesirli tedbire ve müdahale siyasetlerinin geliştirilmesi, bu tesirlerin azaltılmasında kritik kıymete sahiptir. Türkiye’deki orman yangınlarının mevcut dinamiklerini, iklim krizini tedbire için stratejik geleceğe yönelik planlarla yürütmek değerli olacaktır. Türkiye’de orman yangınları, iklim değişikliği nedeniyle sıklığı ve şiddeti artarak toplum sıhhatini önemli ölçüde tehdit etmektedir. Türkiye’ye has sosyoekonomik, coğrafik ve iklimsel faktörler yangın dumanının sıhhat tesirlerini daha ağır hale getirmektedir. Esirgeyici sıhhat hizmetleri ve yangın idaresi ve iklim krizi önleyecek siyasetler bu gerçeklikler ışığında revize edilmelidir.”
Türk Toraks Derneği
Kaynaklar
- Liu JC et al. Wildfire smoke exposure and health outcomes: a systematic review. The Lancet Respiratory Medicine. 2015;3(7):498–505.
- Reid CE et al. Wildfire smoke exposure and health outcomes. Environmental Health Perspectives. 2016;124(9):1334–1343.
- Kunzli N et al. Ambient air pollution and risk of cardiovascular events. Am J Respir Crit Deva Med. 2006;174(8):817–825.
- Holstius DM et al. Birth weight following pregnancy during the 2003 Southern California wildfires. Environmental Health. 2012;11:87.
- WHO. Wildfire Smoke and Health. World Health Organization; 2019.
