ANKARA (İGFA) – Türkiye’nin demokrasi seyahatinde derin izler bırakan bir dönüm noktası olan 27 Mayıs 1960 darbesi, 1950’de Demokrat Parti’nin (DP) seçim zaferiyle başlayan ve 10 yıl süren iktidar devrinde, artan siyasi tansiyonların gölgesinde gerçekleşti.
DP’nin ekonomik siyasetleri, kırsal kalkınma atılımları ve halk nezdindeki popülaritesi, birtakım bölümlerde rahatsızlık yaratmıştı. Bilhassa ordu içindeki bir küme subay, hükümetin otoriterleştiği ve laiklik prensibinden uzaklaştığı savıyla harekete geçti. 1950’li yıllarda muhalefet partileriyle hükümet ortasındaki tansiyon, öğrenci protestoları ve basın üzerindeki baskılar da darbenin yerini hazırladı.
DARBENİN GERÇEKLEŞMESİ
27 Mayıs 1960 sabahı, Albay Alparslan Türkeş’in radyodan okuduğu bildiriyle darbe duyuruldu. Ordu, Ulusal Birlik Komitesi (MBK) ismiyle idareye el koydu. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes ve DP’li milletvekilleri gözaltına alındı. Hükümet feshedildi, Anayasa askıya alındı ve TBMM kapatıldı. Darbenin liderliğini General Cemal Gürsel üstlendi.
YASSIADA YARGILAMALARI
Darbe sonrası, DP yöneticileri ve milletvekilleri Yassıada’da kurulan özel mahkemelerde yargılandı. Yargılamalar, “anayasayı ihlal” ve “yolsuzluk” üzere suçlamalar etrafında ağırlaştı. Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan, 1961’de idam edildi. Yargılamalar, hukuksal tarafsızlık ve adil yargılama prensipleri açısından ağır tenkitlere maruz kaldı.
27 Mayıs, Türkiye’de demokratik sürecin kesintiye uğradığı birinci askeri darbe olarak tarihe geçti. 1961 Anayasası, darbe sonrası kabul edilerek daha özgürlükçü bir çerçeve sunsa da, ordunun siyasetteki vesayet rolünü güçlendirirken, ekonomik ve toplumsal taraftan de darbe, ekonomik istikrarsızlığı artırdı ve toplumda derin kutuplaşmalara yol açtı. Menderes ve arkadaşlarının idamı, halkın bir bölümünde travma oluşturdu.
27 Mayıs, sonraki darbeler (12 Mart 1971, 12 Eylül 1980 ve 28 Şubat 1997) için bir emsal oluşturdu.
Askeri müdahalelerin siyaset üzerindeki gölgesi, Türkiye’nin demokratikleşme sürecini uzun yıllar etkiledi.
GÜNÜMÜZDE 27 MAYIS
27 Mayıs darbesi, bugün hala tartışmalı bir mevzu olarak gündemdedir.
2010’lu yıllarda, Menderes ve arkadaşlarının prestijlerinin iadesi için sembolik adımlar atılmış, Yassıada “Demokrasi ve Özgürlükler Adası” olarak tekrar düzenlenmiştir.
27 Mayıs 1960 darbesi, Adnan Menderes, Fatin Rüştü Kuvvetli ve Hasan Polatkan’ın idamları, ulusal iradeye yönelik müdahalelerin sembolü haline gelirken, Türkiye, bu acı tecrübeyi unutmadan, demokrasiyi güçlendirme ve vesayet anlayışına karşı uğraş etme kararlılığını sürdürmektedir.
